فلسفۀ احکام

تمام احکام و واجبات مقدمۀ اخلاق و صفات خوب است. مرحوم فیض کاشانی از احکام تعبیر

به فقه اصغر میکند و از اخلاق تعبیر به فقه اکبر. نماز با همۀ گستردگی و آداب و شرایط و

فضیلتش براي این است که ادب و تواضع بیاورد. فاطمۀ زهرا(س) در خطبۀ فدکیه میفرمایند:

فَجَعَلَ الُله الإیمانَ تَطْهیراً لَکُ مْ مِنَ الشِّركِ وَ الصَّلاةَ تَنْزیهاً لَکُمْ مِنَ الْکِ بْرِ وَ الزَّکاةَ تَزْکِیَۀً

لِلنَّفْسِ وَ نَماءً فِی الرِّزْقِ وَ ال ّ ص یامَ تَثْبیتاً لِلْاِخْلاصِ وَ الحَجَّ تَشییداً لِلدّینِ؛ خداوند ایمان را

براي تطهیر و پاك شدن قلوب شما از شرك، و نماز را براي پیراستن شما از کبر، و زکات را

براي پاکی جان و زیاد شدن رزق، و روزه را براي پایداري اخلاص، و حج را براي برپا داشتن

دین قرار داد.

نظیر این روایت نیز از رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) نقل شده است.

نماز تکبر و نخوت را از انسان میزداید و تواضع و خضوع به بار میآورد و سجده اوج خضوع در

برابر پروردگار است. روزه صبر و اراده را در ما تقویت میکند و اخلاص را پایدار میسازد. زکات

جان آدمی را از تعلقات دنیوي پاك و مطهر میکند.

و فلسفۀ مهم حج برپایی دین در زندگی انسان و خود شکستگی و از خود بیرون آمدن است.

همینکه باید لباسها و مظاهر دنیوي را از تن بیرون کرد و با یک لنگ و حوله به سر برد، تعینها

و تشخصها شکسته میشود. هنگامی که انسان در سعی با پاي برهنه هروله کنان حرکت

میکند؛ کبر و نخوت او فرو میریزد. امام صادق(ع) فرمودند:

ما مِنْ بُقْعَۀٍ اَحَبُّ اِلَی الِله مِنَ المَسْعی لِاَنَّهُ یُذَلُّ فیها کُلُّ جَبّارٍ؛ نزد خداوند هیچ مکانی محبوبتر

از محل سعی نیست؛ چرا که هر گردنکشی در آن خوار میشود.

یعنی تجبّر و گردنکشی انسان در هم میشکند و نفسی ذلیل و افتاده پیدا میکند.

امر به معروف و نهی از منکر صفت خیرخواهی را در انسان افزایش میدهد. چنانکه در خطبۀ

فدکیه به آن اشاره شده است:

وَ الأمْرَ بِالمَعروفِ مَصْلَحَۀً لِلْعامَّۀِ؛ و امر به معروف را براي مصلحت و خیرخواهی همگان قرار داد.

خمس و زکات دست دهندگی و سخاوت به وجود میآورد و انسان را از صفت بخل پاك میکند.

امام عصر(ع) فرمودند:

وَ اَمّا اَمْوالُکُمْ فَلا نَقْبِلُها اِلّا لِتَطَهَّرُوا؛ اما اموال شما را نمیپذیریم، مگر براي اینکه شما پاك شوید.

کسی که سخاوت ندارد، هیچ ندارد. امیرالمؤمنین(ع) فرمودند:

خَلَّتانِ لا تَجْتَمِعانِ فی قَلْبِ مُؤْمِنٍ سُوءُ الخُلْقِ وَ الْبُخْلُ؛ دو خصلت است که در قلب مؤمن

جمع نمیشود: بداخلاقی و بخل.

یعنی کسی که داراي این دو خصلت باشد، مؤمن نیست.