سیره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در سوگواری بر امام حسین علیه السلام
خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:«همانا که در پیروی از رسول خدا، سرمشق و الگوی نیکویی وجود دارد». رفتار پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم برای همه ی انسان ها بهترین الگوی رفتاری و سرمشق زندگی است؛ به گونه ای که اسوه سازی و پیروی از کردار نیکوی ایشان، خود، برانامه ای کامل برای رستگاری بشر می باشد.
در سیره ی عملی رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم نمونه هایی از عزاداری وجود دارد که شیعه و سنی درباره آن اتفاق نظر دارند و هر دو، آن را نقل کرده اند. در بسیاری موارد، خود آن حضرت، به پرپایی عزاداری دستور داده یا در آن شرکت داشته است. برای نمونه، ایشان در پایان جنگ احد دستور داد برای بزرگداشت شهیدان احد به ویژه عمویش حمزه علیه السلام، مجلس عزاداری برپا کنند. «ابن مسعود» می نویسد:
«رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در جنگ احد به شدت بر جنازه ی حمزه علیه السلام گریست، در حالی که مانند آن را از ایشان ندیده بودیم. جنازه او را به سوی قبله گذاشت. سپس با صدای بلند گریه کرد؛ به قدری که از هوش رفت. سپس فرمود: ای عموی رسول خدا! ای شیر خدا! و ای شیر رسول خدا! ای حمزه! ای عمل کننده به کارهای ثواب! ای حمزه! ای زذاینده ی غمها و سختی ها از چهره ی رسول خدا!»…
حافظ بن علی بن بیهقی، به نقل از امام زین العابدین علیه السلام و ایشان نیز از اسماء بنت عمیس نقل می کند:
«من در ولادت حسن و حسین علیهم السلام قابله ی جدّه ات، فاطمه علیهاالسلام بودم. چون حسین علیه السلام به دنیا آمد، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم به من فرمود: ای اسماء! فرزندم را بیاور! من نیز حسین علیه السلام را در پارچه ی سفیدی پیچیدم و نزد آن حضرت آوردم. ایشان در گوش راست او، اذان و در گوش چپش، اقامه گفت و آن را در دامن خود گذاشت و گریست. عرض کردم: پدر و مادرم به فدایت باد! برای چه گریه می کنید؟ فرمود: بر این پسرم می گریم. گفتم: او که هم اکنون به دنیا آمده{و باید شاد باشید}! فرمود: ای اسماء! پسرم را گروهی ستمگر خواهند کُشت. خدا شفاعتم را به ایشان نرساند. سپس به من فرمود: به فاطمه علیهاالسلام چیزی نگویی؛ چون تازه بچه دار شده است.»
در مقتل«ابن جوزی» آمده است:«پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای سفری آماده می شد و امام حسین علیه السلام در آن زمان دو سال بیشتر نداشت. حضرت در آغاز حرکت، ناگهان توقف کرد و فرمود:«اِنّا لِلّه وَ اِنّا اِلَیهِ راجِعُون.» آن گاه اشک از چشمانش سرازیر گردید. اصحاب، دلیل گریه را جویا شدند و ایشان در پاسخ آنان فرمود:«هذا جَبرَئیلُ یُخبِرُنی عَن أَرضٍ بِشَطِّ الفُراتِ یُقالُ لَهَا کَربَلاءُ یُقتَلُ فیهَا وَلَدِیَ الحُسَین ابنُ فاطِمَه؛ هم اکنون جبرئیل{بر من نازل شد} و مرا از سرزمینی خبر داد که در کنار رود فرات واقع شده و نامش کربلاست و فرزندم حسین علیه السلام، فرزند فاطمه علیهاالسلام در آن سرزمین به شهادت می رسد.» اصحاب پرسیدند: قاتل او چه کسی است؟ حضرت فرمود: مردی به نام یزید، فرزندم را خواهد کُشت. هم اکنون محل دفن فرزندم را می نگرم.
آن گاه با حالتی بسیار غمگین از سفر منصرف شد. سپس خطبه ای خواند و پس از پایان خطبه، دست راست خود را بر سرِ حسن علیه السلام و دست چپ خود را بر سرِ حسین علیه السلام گذاشت. بعد دستانش را به سوی آسمان بلند کرد و فرمود:«خدایا! محمد صلی الله علیه و آله و سلم، بنده و پیامبر توست و این دو، برگزیدگان خانواده ی من و اصل و ریشه من هستند. این دو را جانشین خود در میان امّتم می گذارم. خدایا! شهادت را برای حسین علیه السلام، مبارک گردان و او را سرور شهیدان امتم قرار ده و برای قاتل و خوار کننده اش، هیچ برکتی روا مدار! حضرت فرمود:« أَیُّها النّاسُ أَتَبکُونَهُ وَ لَا تَنصُرُونَهُ؛ ای مردم! آیا بر او گریه می کنید و او را یاری نمی دهید!»
چون سخن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به اینجا رسید، صدای حاضران در مسجد به گریه بلند شد. سپس از مسجد بیرون رفت. پس از چند لحظه، با چشمان اشکبار به مسجد بازگشت و با چهره ای برافروخته فرمود:«ای مردم! من دو گوهر گران بها را در میان شما بر جای می گذارم؛ کتاب خدا و عترتم که با آب حیاتم و ثمره ی وجودم آمیخته اند. این دو از هم جدا نخواهند شد تا هنگامی که در کنار حوض کوثر بر من وارد شوند و من درباره ی اهل بیتم، چیزی جز دوستی آنان از شما نمی خواهم و این چیزی است که پروردگارم به من دستور فرموده است. بر حذر باشید از اینکه در روز قیامت، در کنار حوض کوثر، در حالی که با اهل بیتم، دشمنی ورزیده و بر آنان ستم روا داشته باشید، با من دیدار کنید.»
گفتنی است گریه و سوگواری بر امام حسین علیه السلام در تاریخ پیامبران الهی علیهم السلام نیز وجود دارد که از آن میان، به عزاداری حضرت آدم علیه السلام می توان اشاره کرد. با این حال، نخستین برپا کننده ی مجلس عزا برای امام حسین علیه السلام در اسلام، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است.
تبلیغ در محرم/ تنظیم: حسین ملانوری

پیام اربعین سیدالشهدا علیه السلام
یکی از اهداف بلند قیام امام حسین علیه السلام مبارزه با نادانی در امت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم بود؛ زیرا آنان در هاله ای از گمراهی فرو رفته بودند؛ از این رو در زیارت اربعین اباعبدالله علیه السلام می خوانیم:«وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فِیکَ لِیَستَنفِذَ عِبادَکَ مِنَ الجَهَالَهِ وَ حِیرَهِ الضَلالَهِ؛ و خون خویش را در راه تو(خدا) داد تا بندگان تو را از نادانی و سرگردانی در گمراهی{و جهل} دور کند.»
پیام اربعین سیدالشهدا علیه السلام مبارزه با جهل است و این پیام در چهلمین روز شهادت امام علیه السلام آوازه می یابد؛ آن گاه که گرمی حماسه به تنوره ی برافروخته ی عرفان عاشورا گراییده است تا عرفان و حماسه در نگار عاشورا تکمیل کننده ی هم باشند؛ در دوره ای که شمشیر بر زمین گذاشته شد و سلاحی دیگر در مقابل ظلم و استبداد در دست عاشوراییان قرار گرفت؛ اما در این روز، دیگر خبری از آن حماسه سازان نیست و وقت زنده کردن پیامشان است. در چنین روزی، زائری تنها و جامانده از قافله ی عاشوراییان- که محضر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و پنج امام معصوم علیهم السلام را درک کرده بود- بر مزار خورشید عاشورا رسید و نام خود را به عنوان اوّلین زائر ثبت کرد.
آری! جابر به همراه«عطیه عوفی»به قصد زیارت مزار امام به کربلا آمد. ابتدا به کرانه فرات رفت و غسل کرد. سپس بدن خویش را خوشبو ساخت و آرام آرام به سمت قبر سیدالشهدا علیه السلام رفت. از آنجا که چشمانش نابینا بود، از عطیه خواست که دستش را به مزار امام برساند. کم کم به شدت گریه او افزوده شد تا آنجا که خود را بر مزار انداخت و از شدت گریه از هوش رفت. وقتی به هوش آمد، سه مرتبه فریاد زد: «یا حُسَین، یا حُسَین، یا حُسَین.» سپس گفت:«حَبیبٌ لَا یُجیبُ حَبیبَه؛ {آیا} دوست پاسخ دوست خود را نمی دهد؟» اما بی درنگ، پاسخ خویش را داد و گفت:«چگونه پاسخ می خواهی از کسی که رگهای گردنش بر پشت و شانه اش آویخته و بین سر و بدنش جدایی افتاده است.»
ماهنامه مبلغان/شماره112

سازش ناپذیری نهضت عاشورا در بیانات آیت الله میرزا جواد تبریزی ره
امام حسین علیه السلام در طول حرکت خود هیچ گاه کلام یا حرکتی را انجام ندادند که دال بر سازش باشد؛ بلکه آن چه که فرمودند، دال بر آن بود که ایشان برای احیای دین و سنت رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم و نجات بشر از ظلمت به پا خاسته اند. لذا در پاسخ ولید بن عقبه، والی مدینه فرمودند:
«إنا اهل بیت النبوه، و معدن الرساله و مختلف الملائکه، بنا فتح الله و بنا یختم، و یزید رجل فاسق شارب الخمر و قاتل النفس المحرمه، معلن بالفسق، و مثلی لا یبایع مثله و لکن نصبح و تصبحون و ننظر و تنظرون أینا أحق بالخلافه؛ ما اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و ارکان رسالت هستیم، منزل ما فرودگاه فرشتگان است. خداوند از ما آغاز کرده و به ما ختم می کند. و یزید مردی است می خوار، قاتل نفس محترمه(بی گناهانی که خدا قتلشان را حرام دانسته)، و تبهکار آشکار، و شخصی مانند من هرگز با شخصی مانند او بیعت نمی کند».
و در پاسخ مروان حکم فرمودند:
«إنا لله و إنا إلیه راجعون و علی الإسلام السلام إذ قد بلیت الامه براع مثل یزید و لقد سمعت جدی رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم یقول: الخلافه محرمه علی آل أبی سفیان؛ بر اسلام، سلام باد، باید فاتحه اسلام را خواند و با اسلام خداحافظی کرد، آن گاه که والی مسلمانان کسی هم چون یزید باشد. از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم که می فرمود: خلافت بر آل ابوسفیان حرام است».
یک روز قبل حرکت از مکه فرمودند:
«خط الموت علی ولد آدم مخط القلاده علی جید الفتاه، و ما أولهنی إلی أسلافی اشتیاق یعقوب إلی یوسف، و خیر لی مصرع أنا لاقیه، کأنی بأوصالی تقطعها عسلان الفلوات، بین النواویس و کربلا فیملان منی أکراشا جوفا و أجربه سغبا، لا محیص عن یوم خط بالقلم، رضا الله رضانا أهل البیت، نصبر علی بلائه و یوفینا اجور الصابرین… من کان فینا باذلا مهجته موطنا علی لقاءالله نفسه فلیرحل معنا، فإنی راحل مصبحا إن شاءالله تعالی؛ مرگ، بر فرزندان آدم لازم و حتمی گردیده، همانند گردنبند که لازمه گردن دختران جوان است و اشتیاق من به دیدار نیاکانم مانند اشتیاق یعقوب به دیدار یوسف است و برای من قتلگاهی معین شده که به آنجا خواهم رسید و گویا می بینم که درندگان بیابان ها(لشکر کوفه) در سرزمین میان نواویس و کربلا، اعضای بدن مرا قطعه قطعه کرده و شکم های گرسنه خود را با آن ها سیر و انبان های خالی خود را پر می کنند، از پیشامدی که با قلم قضا و قدر نوشته شده است، گریزی نیست، خشنودی خداوند خشنودی ما اهل بیت علیهم السلام است، در بلاها استقامت می ورزیم و شکیبایی داریم تا پاداش صابرین به ما رسد… پس هر که می خواهد در راه لقای خداوند نثار کند، آماده حرکت با ما باشد که من فردا صبح حرکت خواهم نمود، ان شاء الله تعالی».
آن حضرت در بیان علت حرکت خود به سوی کوفه فرمودند:
«إنی لم أخرج أشراً و لا بطراً و لا مفسداً و لا ظالماً و إنما خرجت لطلب الإصلاح فی امه جدی صلی الله علیه و آله و سلم، اُرید أن آمر بالمعروف و أنهی عن المنکر، و أسیر بسیره جدی و أبی علی بن أبی طالب(إلا و أنی أحق من غیری)؛ من به جهت خودخواهی، گردن کشی، فتنه انگیزی و ستمگری خارج نشدم؛ بلکه به قصد اصلاح امت جدم خروج کردم. می خواهم به معروف فرمان دهم و از منکر باز دارم و بر سیره جدم و پدرم علی بن ابی طالب علیه السلام رفتار کنم(در چنین شرایطی من از همه سزاوارترم)».
در مسیر کوفه، خطاب به سپاه حُر می فرمایند:«من رأی سلطاناً جائراً مستحلا لحرم الله، ناکثا لعهدالله مخالفا لسنه رسول الله یعمل فی عبادالله بالاثم و العدوان فلم یغیر علیه بفعل و لا قول کان حقا علی الله أن یدخله مدخله».
ایشان از زندگی با ستمکاران خسته شده و خطاب به یارانشان در کربلا می فرمایند:«إنی لا أری الموت إلا سعاده و الحیاه مع الظالمین إلا بَرَما؛ مرگ برای من خوشبختی است و زندگی با ستمکاران را جز ملال و خستگی نمی بینم».
و در جمع ستمکاران، کلماتی را می فرمودند که معنای آن این بود:«إن کان دین محمد صلی الله علیه و آله و سلم لم یستقم إلا بقتلی یا سیوف خذینی؛ اگر دین رسول خدا جز با شهادت من قوام نمی گیرد، پس ای شمشیرها! مرا در بر گیرید».
گلچینی از بیانات آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی ره

توجّه و بندگی در بیداری، رمز توفیق در بیداری برای نماز شب
این مطلب به یقین ثابت است و خیلی ها هم نقل کرده اند که اگر از حال انسان معلوم شود که می خواهد نماز شب بخواند، بیدارش می کنند و بدون احتیاج به آیات و دعای معهوده؛ و این بیدار کردن به طرق مختلف است. ما برای اوقات خواب خود افسوس می خوریم که چرا برای نماز شب بلند نمی شویم در حالیکه اوقات بیداری مان را به غفلت می گذرانیم! زیرا اگر در بیداری به توجه و بندگی مشغول بودیم توفیق بیدار شدن برای خواندن نماز شب و تهجد و تلاوت قرآن پیدا می کردیم.
در محضر بهجت، از فرمایشات آیت الله بهجت ره

سجده گناهان را میریزد
سجده گناهان را می ریزد. روایت است که انسان به سجده برود و مدتی در سجده باشد، «شکراً لله و الهی العفو» بگوید، مخصوصاً در نماز شب، ده دقیقه، یک ربعی در سجده باشد، حس می کند وقتی که به سجده می رود، سبک می شود. آن حالت سبکی بر اثر ریخته شدن گناهان است. همان طور که باد در فصل پاییز برگ درختان را می ریزد، سجده هم گناهان را می ریزد.
فرازی از فرمایشات آیت الله مجتهدی ره

معادل هزار رکعت نماز
در کتاب خلاصه الاذکار روایتی از کفعمی آمده که هر کس در هنگام خواب سه مرتبه بگوید:«یَفعَل اللهُ ما یَشاء بِقُدرَتِهِ وَ یَحکُم ما یُرید بِعِزَّتِهِ انجام دهد خدا هر چه را خواهد به قدرتش، و حکم کند هر چه خواهد به عزّتش» به مانند آن است که هزار رکعت نماز کرده باشد.
مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی ره

آداب تلاوت قرآن
بدان که ثواب تلاوت قرآن از حد بیرون و قدر و منزلت آن از حد بیان افزون است. از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت است که هیچ شفیعی در روز قیامت بلند مرتبه از از قرآن نیست، نه پیغمبری و نه ملکی و نه غیر اینها.
در آداب تلاوت قرآن چند نکته است
- در وقت قرآن خواندن، متذکر تعظیم صاحب کلام گردید و یاد آورید که آنچه می خوانید کلام بشر نیست، بلکه کلام خداوند اکبر و خالق شمس و قمر است و در خواندن کلام او نهایت خطر است.
_ سزاوار نیست که بی طهارت دست بر جلد و ورق و کلمات آن مالید.
- دیگر این که با حزن و رقت قلب تلاوت نمایید. از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام روایت شد که قاری قرآن محتاج سه چیز است: دلی خاشع و بدنی فارغ و مکانی خلوت. چه هر گاه دل او خاشع باشد، شیطان از او می گریزد و چون بدن او از مشاغل فارغ باشد، دل او متوجه قرآن خواندن می شود و عارضه عارفش نمایان شود که او را از نور قرآن و فواید آن محروم نسازد و چون در مکان خلوتی باشد و از خلق کناره گرفته باشد، باطن او با خدا انس می گیرد.
- با حضور قلب و ترک افکار دنیوی و وسواس باطله، قرآن را تلاوت نمایید.
- در معانی قرآن تدبر نمایید. خدای تعالی می فرماید:«أفَلا یَتَدَبَّرونَ القُرآنَ اَم قُلُوب أقفَالُها؛ آیا فکر و تدبر در معانی قرآن نمی کند یا بر دلهای ایشان قفل ها زده اند.» اگر نتوانید تدبر کنید آیه را مکرر کنید، ست که مکرر نمایید و به همین دلیل اکابر دین نیز آیات را تکرار می کردند، بسا بوده که در یک آیه مدتی توقف می کرده اند.
- هر خطاب که در قرآن ملاحظه کنید چنان تصور کنید که خطاب با شماست و مقصود از آن، عبرت گرفتن است نه قصه خوانی و حکایات؛ زیرا جمیع قرآن هدایت و ارشاد، رحمت و شفا، موعظه، نور و راهنمایی عالمیان است، پس هر که آن را بخواند باید خواندن او طوری باشد که آن را بفهمد و به مقتضای آن عمل کند و بخواند.
- تلاوت کنندگانی که از غافلین نیستند و از مرتبه غفلت بیرون آمده اند سه گونه اند: مرتبه اول که پست تر است آن است که خود را چنان تصور کند که در حضور پروردگار ایستاده و قرآن می خواند و خدای تعالی به او نظر می کند و کلام او را می شنود. در این وقت، حال او متعلق و سؤال و تضرع و ابتهال است. دوم آن که در قلب خود مشاهده نماید که گویا خداوند عظیم به لطف و کرم خود به او خطاب می کند و سخن می گوید و امر و نهی می کند، مقام او را در این وقت مقام هیبت و حیا و گوش دادن و شنیدن است. سوم آن که اصلاً متوجه خود و تلاوت خود نباشد، بلکه همه همت او مقصور بر صاحب کلام باشد و فکر او منحصر در او، به طوری که گویا مستغرق مشاهده جمال اوست و او را پروای غیر او نیست. این درجه مقربین و صدیقین است و دو درجه سابق درجه اصحاب یمین است و آنچه غیر اینها باشد درجه غافلین است.
فصلنامه فرهنگی و اجتماعی هدی/مؤسسه آموزش عالی شهیده بنت الهدی/ شماره 11

مختصری از زندگانی شهید آیت الله دستغیب
سید عبدالحسین، به سال 1288شمسی در شیراز در یک خانواده روحانی که 800سال سابقه علم و فضیلت دارند، پا به عرصه ی وجود نهاد. پدرش سید محمدتقی هنگام تولّد فرزندش در کربلا به سر می برد و از آنجایی که ولادت این کودک مقارن با عاشورای سال 1332قمری بود، نام او را عبدالحسین نهادند.
در سال های کودکی، از برکت هوش سرشار و استعداد شکوفایی که خداوند به او عطا فرموده بود، تحصیلات مقدماتی را به اتمام رساند. شهید در دوازده سالگی پدر خویش را از دست داد و مسئولیت خانواده بر عهده ی او قرار گرفت.
در سال 1310شمسی، برای ادامه تحصیل راهی نجف شد و از محضر آیات حاج شیخ کاظم شیرازی، اصفهانی، حاج سید میرزا اصطهباناتی و حاج میرزا علی آقا قاضی کسب فیض کرد و به درجه اجتهاد رسید. پس از مراجعت از نجف، ضمن اقامه ی نماز جماعت در مسجد جامع عتیق شیراز و ترویج و تبلیغ دین اسلام، به تحصیل و فراگیری علم و دانش ادامه داد و از محضر فقیه و عارف نامی، مرحوم آیت الله حاج شیخ محمّد انصاری کسب فیض کرد.
در سال 1321شمسی، به همت شهید دستغیب مسجد جامع عتیق شیراز که از بناهای تاریخی و بیش از هزار سال قدمت دارد، مرمت و بازسازی شد و از ویرانی نجات یافت. از آن زمان به بعد، این مسجد نزدیک به چهل سال، چون گوهری تابناک در سرزمین فارس می درخشید و در طی این مدت آیت الله دستغیب با برپایی مرتب مراسم دعای کمیل، زیارت عاشورا و دعای توسل، و بیان درس های اصول عقاید، تفسیر قرآن و اخلاق، آن مکان را به سنگر هدایت و تربیت نسلی زنده و مجاهد تبدیل کرده بود. آیت الله دستغیب که ریاست حوزه ی علمیه فارس را به عهده داشت، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مدارس علمیه قوام، هاشمیه و آستانه شیراز را که سال های طولانی توسط رژیم پهلوی تعطیل شده و خالی از طلاب بود، دایر کرد.
مبارزات سیاسی شهید از زمان رضاخان آغاز گشت. هنگامی که رژیم پهلوی دست به کشف حجاب زد، او به طور آشکار به مخالفت پرداخت. تهدیدها و آزار و اذیت رژیم هیچ گونه خللی در اراده ی او در ادامه ی مبارزه وارد نمی ساخت و حتی زمانی که ایشان را ممنوع المنبر می کردند، بر روی زمین می نشست و مردم را موعظه می کرد.
اوج مبارزات شهید علیه رژیم، زمانی بود که رژیم لوایح شش گانه و مسایل ایالتی و ولایتی را مطرح کرد که منجر به جنبش سال1341 و آغاز نهضت امام خمینی(ره) و قیام خونین پانزده خرداد 1342 شد.
در 15خرداد 1342، توسط دژخیمان شاه بازداشت و به تهران تبعید شد. در سال 1343، نیز برای دومین بار دستگیر و به تهران اعزام و زندانی و سپس تبعید شد.
از این تاریخ به بعد، که موج خفقان بر جامعه ی ایران سایه خود را گسترده بود، شهید با زیرکی و پایمردی هر چه تمامتر مبارزات ضد رژیم مردم مسلمان، به ویژه اهالی محترم فارس را رهبری می کرد، در سال 1356، عوامل شاه، ایشان را مدّتی در منزل خود محصور و تحت نظر داشتند که این اقدام با عکس العمل شدید مردم انقلابی شیراز روبرو شد و رژیم مجبور به عقب نشینی گردید. پس از کشتار وحشیانه ی رژیم شاه در پنجم رمضان در شیراز که منجر به تعطیلی مسجد جامع این شهر به مدّت دو هفته شد، حکومت نظامی اعلام گردید و آن عالم مجاهد را دستگیر و در تهران زندانی و سپس تبعید کردند. در طی این مقطع از مبارزات بود که آیت الله دستغیب، به همراه چهار تن از علما اعلامیه ای صادر و شاه را از سلطنت خلع نمودند.
شهید دستغیب، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نمایندگی از مردم فارس در اولین مجلس خبرگان انتخاب و در همین ایام بنا به درخواست مردم و به فرمان امام(ره) به سمت امام جمعه شیراز منصوب گردید. روز جمعه 20 آذر 1360 در حالی که عازم سنگر نماز جمعه در شهر شیراز بود، در یکی از کوچه ها با انفجار بمبی توسط منافقین، به شهادت رسید.
روحش شاد

حضرت علی علیه السلام
لو لا خمسٍ خصال لصار النّاس کلّهم صالحین أوّلها القناعه بالجهل و الحرص علی الدّنیا و الشّحّ بالفضل و الرّیاء فی العمل و الاعجاب بالرّی
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان می شدند، قانع بودن به نادانی، حرص به دنیا، ربخل ورزی به زیادی، ریاکاری در عمل، و خود رأیی.
تحریر المواعظ العددیه/393

گفتاری از علامه جوادی آملی
اخلاق، هنر زندگی است
در اسلام سه فصل مطرح است، یک فصل مربوط به فقه است، یک فصل مربوط به حقوق است، یک فصل مربوط به اخلاق.آن فصلی که مربوط به حقوق است احکام الهی است و حق الله است، بر ما واجب است که عمل بکنیم و بر ما واجب است که در اجرای آن کوتاهی نکنیم و بر ما واجب است که اگر کسی خواست اجرا کند او را تأیید کنیم یا مانع او نشویم، این بخش های فقه است و احکام الهی.در این بخش آیات سوره مبارکه نور و مانند آن راهنمای این مطلب است که فرمود در هنگام اجرای حدود، «لا تَأخُذکُم بِهِما رَأفَهُ فی دینِ الله» این اختصاصی به آن حکمی که در اول سوره نور وارد شده است ندارد، چون معیار، دین الله است. هر چه دین خدا شد و حکم خدا شد ما نه تنها باید اجرا کنیم، نه تنها باید مانع مجریان نشویم، بلکه باید آنها را تأیید کنیم.
اما حقوق مربوط به مسائلی است که افراد نسبت به یکدیگر دارند. اگر به کسی ظلم شده است او برابر عدل می تواند انتقام بگیرد، آیاتی از این قبیل که«مَن اعتَدَی عَلَیکُم فَأتَدُوا عَلَیه بِمِثلِ ما اعتَدَی عَلَیکُم» یا «وَ إن عَاقَبتُم فَعَاقَبُوا بِمِثلِ ما عُوقِبتُم» اینها نشانه آن است که جامعه می تواند حق خودش را احیا بکند و مدار این فصل دوم «جَزاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهُ مِثلُها» است که در این محور، بدی را با بدی پاسخ می دهند.
اما بخش اخلاق که هم مکمل و متمم مسئله حقوق است و هم در تأیید و اجرای فقه و دین خدا سهم تعیین کننده ای دارد، آن است که انسان برابر احسان عمل کند، نه برابر عدل. احسان بالاتر از عدل است. اگر در سوره مبارکه نحل فرمود:«إن اللهَ یَأمُرُ بِالعَدلِ وَ الإحسانِ» این تقدیم تنها تقدیم لفظی نیست، بلکه تقدیم رتبی را هم به همراه دارد، احسان بالاتر از عدل است. لذا در همان بخش پایانی سوره مبارکه نحل که مسئله انتقام و عقوبت را مطرح می کند، می فرماید:«وَ إن عاقَبتُم فَعَاقِبُوابِمثلِ ما عوقِبتُم بِهِ وَ لَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرُ لَلصابرین» یعنی بالاتر از انتقام، گذشت است. این فصل سوم که مسئله اخلاق است با«جَزاءُ سَیِّئَهٍ سَیِّئهُ مِثلُها» کار ندارد با«یَدرَءُونَ بِالحَسَنهِ السَّیئَه» کار دارد، یعنی بدی را با نیکی جواب می دهند، بدی را با عدل دفع نمی کنند، با احسان دفع می کنند. اگر ما بخواهیم جامعه را با قانون اداره کنیم، بسیار سخت است چون قانون کف تمدن است و نشان عدم کارآیی قانون، همین هفت- هشت میلیون پرونده ای است که در دستگاه قضایی است. اینها که بی جهت شکایت نمی کنند، به کسی بد رفتاری شد، به کسی بد گفتند، حق او را گرفتند و تضییع حقی از او شده است این شکایت می کند. اما اگر «وَ یَدرَءونَ بِالحَسنه السَّیئَه» در جامعه رشد کرد دیگر از کف تمدن می آییم سطح تمدن. با گذشت می شود جامعه را متمدن کرد، با خوبی باید جلوی بدی را گرفت، یک وقت که ما گذشت کردیم، آن برمی گردد، خودش شرمنده می شود. ذات اقدس الهی در درون همه ما یک حس انعطاف پذیری و عاطفه و شرم را گذاشته، این شرم و حیا از بهترین نعمت های الهی است، این سرمایه ماست.در پایان سوره مبارکه علق فرمود:«ألَم یَعلَم بِأن اللهَ یَرَی» قرآن کریم که اول، سخن از جهنم و بگیر و ببند مطرح نکرد، اول از حیا سخن به میان آورد که انسان حیا نمی کند در محضر خداست؟! خب حالا اگر کسی بی حیا شد؛«خُذُوهُ فَغُلوهُ- ثُم الجَحیمَ صَلوه» و گرنه دین در طلیعه امر ما را به حیا دعوت کرد، این حیا سرمایه است که خدا به ما داد. این باعث کرامت انسان است، یک انسان اهل حیا این در جامعه کریم است، نه بد می کند، نه بدی را فوراً بر اساس «جَزاءُ سَیّئهٍ سَیِّئَهُ مِثلُها» پاسخ می دهد، بلکه بر اساس«وَ یَدرَءُونَ بِالحَسَنهِ السیِّئَهَ» پاسخ می دهد، این انسان با حیا را ذات اقدس الهی دوست دارد، این سرمایه را به ما داد. در همه هست، حتی در بزهکاران و تبهکاران هست، منتها با شدت و ضعف.
این کف تمدن، اما صدر تمدن«وَ یَدرَءُونَ بِالحَسَنهِ السیِّئَهَ» است. بعد خدا امر کرده:«إدفَع بِالتی هیَ أحسَنُ» بدی را با بدی جواب ندهید، اگر کسی اهانت کرد، فوراً پاسخ ندهید. پس این سه فصل و سه بخش که هر کدام کتاب جدا دارد، فقه بحثش جداست، حقوق بحثش جداست، اخلاق بحثش جداست، منتها عظمت و جلال و شکوه اخلاق خیلی وسیع تر از آنها است.
گفتند«جعفر» همسر زینب سلام الله علیها در یکی از مسافرت ها{به} کسی{که} درخواست کمکی کرد مال فراوانی بخشید، به او گفتند، این جا که شما را نمی شناسند که شما همسر زینب کبرا هستید و این شخص سائل هم به کمتر از این اکتفا می کرد، چرا این همه بخشیدی؟ گفت اگر اینها مرا نمی شناسند من که خودم را می شناسم و اگر این شخص به کمتر قناعت می کرد آن روح کرم و بخشش من حاضر نبود. این مردانگی و عظمت را این دین به ما آموخت؛ این را می گویند اخلاق. عباس عموی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است؛ سنش از حضرت خیلی بیشتر است ولی وقتی گفتند«أنت أکبر أم رسول الله؟ قال: هو أکبر و أنا أسَن» او بزرگ تر است ولی سن من بیشتر است.
ادب، ظرافت و هنر مثل اینکه در ظرف بلورین شما میوه ای را بیاورید این لفظ، ظرف معنا است. یک وقت است در یک ظرف گلی غذایی را به مهمان می دهیم، یک وقت است در یک ظرف بلوری شسته این را تحویل می دهید. غذا همان غذاست.این ادب، هنر زندگی است. اخلاق، هنر زندگی است. مثل ظرف بلورین است و جامعه را جذب می کند.
«إن هذه القُلُوبَ أوعیَهُ فَخَیرُها أوعَاها» حضرت فرمود دل ها، ظرف است وقتی دل ها ظرف بود، بدن ها هم می شود ظرف. بعضی ظرف گلی نشسته اند بعضی ظرف بلوری شسته اند، فرمود شما ظرف بلورین شفاف شسته باش که از دیدن تو دیگران لذت ببرند. این اخلاق در حیطه زندگی است بین انسان و خود انسان. بین انسان و خدای انسان، انسان همیشه بنده و برده اوست، احساس کوچکی می کند در برابر ذات اقدس الهی و همواره شاکر است. در داخل منزل نسبت به پدر، نسبت به مادر البته به ما گفتند که اسوه شما و قُدوه شما و الگوی شما رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم است. حضرت برای همه احترام قائل بود، احترام اخلاقی، ظروف فراوانی نداشت لوازم فراوانی نداشت، یک شانه، یک کاسه، یک بشقاب، یک عصا داشت برای همه اینها شناسنامه قائل شد، اسم گذاشت. اینکه می گویند عصای ممشوق حضرت یا فلان شانه یا فلان کاسه! البته او بر اساس آیه سوره اسراء که«إن مِن شَیءٍ إلا یُسَبّحُ بِحَمدِهِ و لکن لا تَفقَهونَ تَسبیحَهُم» صدای تسبیح آنها را می شنید حرف آنها را می شنید! برای همه آنها حرمت قائل بود. خب کسی که برای یک کاسه و عصا شناسنامه قائل است و احترام می کند، اعضای منزل را گرامی می دارد. در داخل چنین منزلی جز ادب چیز دیگر نیست. این ادب مثل آهنگ خوب است، خیلی ها اذان می گویند ولی اگر یک مؤذن خوش آهنگ بود جاذبه دارد. پس ادب؛ 1- بین خود انسان است و خود انسان 2- بین انسان است و خدای انسان 3- بین انسان است و اعضای منزل 4- بین انسان است و همسایه ها و همکارها 5- بین انسان است و جامعه.
هفته نامه صبح صادق/ شماره 540