گاهی سؤال می شود که فایده ی وجود امام در عصر غیبت چیست؟ به تعبیر دیگر: زندگی امام در دوران غیبت یک زندگی خصوصی است نه یک زندگی اجتماعی در نقش یک پیشوا. بنابراین وجود مقدس او چه اثر عمومی برای مردم می تواند داشته باشد و مردم چه نوع بهره ای می توانند از او ببرند؟
پیش از پاسخ به این سؤال باید توجه داشته باشیم که غایب بودن امام هرگز به این معنا نیست که وجود آن حضرت به یک روح نامرئی یا امواج ناپیدا و رؤیایی و امثال اینها تبدیل شده است! بلکه وی یک زندگی طبیعی عینی و خارجی دارد، منتها با عمری طولانی. آن حضرت در میان مردم و در دل جامعه ها رفت و آمد دارد و در نقاط مختلف زندگی می کند ولی به صورت ناشناس. و فرق بسیار است بین«نامرئی» و«ناشناس». امام صادق علیه السلام می فرمود: مردم امام خود را گم می کنند. او در موسم حج حاضر می شود و مردم را می بیند ولی آنان او را نمی بینند.
امّا در پاسخ سؤال یاد شده، فواید وجود امام در دوران غیبت را می توان در چند موضوع خلاصه کرد:
1- خورشید پنهان
وجود مقدّس امام در دوران غیبت، همچون خورشید پنهان در پشت ابر است. آثار حیات بخش خورشید در رشد و نمو موجودات و…، مخصوص زمانی نیست که نور آن مستقیماً بر پهنه ی حیات و طبیعت می تابد، بلکه بسیاری از این آثار - مانند: تولید گرما، رویش و رشد گیاهان، تولید انرژی لازم برای حرکت و حیات، به بار نشستن درختان، خندیدن شکوفه ها و شکفتن گلها - در زمان تابش نور غیر مستقیم خورشید از پشت ابرها نیز وجود دارد. اشعه ی معنوی وجود امام، هنگامی هم که در پشت ابرهای غیبت پنهان است، دارای آثار گوناگونی است که با وجود متوقف شدن کلاس تعلیم و تربیت و رهبری مستقیم، فلسفه ی وجودی او را آشکار می سازد.
خود حضرت مهدی - عجل الله تعالی فرجه الشریف - نیز روی این معنا تکیه کرده است. در توقیعی که آن حضرت در پاسخ به سؤالات«اسحاق بن یعقوب» صادر فرمود، چنین نوشت: اما چگونگی استفاده ی مردم از من همچون استفاده ی آنهاست از خورشید، هنگامی که در پشت ابرها پنهان می شود.
2- جان جهان
طبق احادیث فراوانی که در موضوع امامت وارد شده، و بر اساس دلائلی که دانشمندان ارائه کرده اند، در بینش اسلامی، امام، جان جهان است و جهان به وجود او بستگی دارد. امام قلب عالم وجود، هسته ی مرکزی جهان هستی و«واسطه ی فیض» بین عالم و آفریدگار عالم است و از این جهت حضور و غیبت او تفاوتی ندارد. و اگر او - ولو به صورت ناشناس - در جهان نباشد، جهان هستی در هم فرو می ریزد. چنانکه امام صادق علیه السلام فرمود: اگر زمین بدون وجود امام بماند، ساکنان خود را در کام خود فرو می برد.
3- پاسداری از آیین خدا
امیر مؤمنان علیه السلام در یکی از سخنان خود در مورد لزوم وجود رهبران الهی در هر عصر و زمان می گوید:«خدایا چنین است، هرگز روی زمین از قیام کننده ای با حجت و دلیل، خالی نمی ماند، خواه ظاهر و آشکار باشد و خواه بیمناک و پنهان، تا دلائل و اسناد روشن الهی از بین نرود و به فراموشی نگراید…».
در هر مؤسسه مهم،«صندوق آسیب ناپذیری» وجود دارد که اسناد مهم آن مؤسسه را در آن نگهداری می کنند تا از دستبرد دزدان یا خطر آتش سوزی و امثال اینها محفوظ بماند. سینه ی امام و روح بلندش نیز صندوق آسیب ناپذیر حفظ اسناد آیین الهی است تا در طول زمان در برابر نفوذ اجتماعی سلیقه ها و افکار شخصی، اصالتهای نخستین و ویژگیهای آسمانی این تعالیم را در خود نگاهداری کند.
4- امید بخشی
نقش امید، در زندگی فردی و اجتماعی بر کسی پوشیده نیست، به ویژه امیدی که یک فرمانده در میدان جنگ، و یک رهبر، به افراد خود می بخشد.
رئیس یک جمعیت یا یک لشگر، مادام که زنده است، هر چند مثلاً در سفر یا فرضاً در بستر بیماری باشد، مایه ی حیات و حرکت و نظم و آرامش آنهاست، ولی شنیدن خبر از دست رفتن او گرد و غبار یأس و نومیدی را بر سر همه می پاشد.
شیعیان طبق عقیده ای که به وجود امام زنده دارند، هر چند او را در میان خود نمی بینند، اما خود را تنها نمی دانند، و اثر روانی این عقیده در روشن نگهداشتن چراغ امید در دلها و وادار ساختن افراد به خودسازی و آمادگی برای آن قیام بزرگ جهانی، کاملاً قابل درک است.
سیمای پیشوایان در آینه تاریخ/صص210-208