جلوه هایی از علم گسترده امام جواد علیه السلام

1- فتوای قضایی امام و شکست فقهای درباری

«ابن دُؤاد» گفت:شخصی به سرقت اعتراف کرده و از خلیفه خواست که با اجرای کیفر الهی،او را پاک سازد. خلیفه،همه فقها را گرد آورده و «محمد بن علی» را نیز فرا خواند و از ما پرسید: دست دزد از کجا باید قطع شود؟ من گفتم : از مچ دست. گفت: دلیل آن چیست؟گفتم: چون منظور از دست در آیه تیمم(فامسحوا بوجوهکم و ایدیکم) صورت و دست هایتان را مسح کنید تا مچ دست است.

گروهی از فقها گفتند:لازم است از آرنج قطع شود.دلیل آن را پرسید.گفتند:منظور از دست در آیه وضو(فاغسلو وجوهکم و ایدیکم الی المرافق) تا آرنج است.معتصم رو به محمدبن علی(علی) کرد و پرسید:نظر شما در این مسأله چیست؟محمدبن علی گفت:اینها در اشتباهند؛زیرا فقط انگشتان دزد باید قطع شود و بقیه دست باید باقی بماند.معتصم گفت:به چه دلیل؟گفت:زیرا رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمود:سجده بر هفت عضو بدن تحقق می پذیرد:صورت(پیشانی)، دو کف دست،دو زانو و دو پا(دو انگشت بزرگ پا) بنابراین اگر دست دزد از مچ تا آرنج قطع شود،دستی برای او نمی ماند تا سجده نماز را به جا آورد و نیز خدای متعال می فرماید:سجده گاه ها از آن خداست و آنچه برای خداست قطع نمی شود.

ابن ابی ذُؤاد می گوید:معتصم جواب محمدبن علی را پسندید و من همان جا از فرط شرمساری و اندوه آرزوی مرگ کردم.

2- حدیث سازان رسوا  می شوند

پس از آنکه مامون دخترش را به ازدواج امام جواد در آورد،در مجلسی که مأمون و امام و یحیی بن اکثم حضور داشتند،یحیی به امام گفت: روایت شده است که جبرئیل به حضور  پیامبر رسید و گفت:یا محمد!خدا به شما سلام می رساند و می گوید:من از ابوبکر راضی هستم.از او بپرسکه آیا او هم از من راضی است؟ نظر شما درباره این حدیث چیست؟امام فرمود:من منکر فضیلت ابوبکر نیستم؛ولی کسی که این خبر را نقل می کند باید خبر دیگری را نیز که پیامبر اکرم در حجة الوداع بیان کرده،از نظر دور ندارد.پیامبر فرمود:کسانی که بر من دروغ می بندند ،بسیار شده اند و بعد از من نیز بسیار خواهند بود.هر کس به عمد بر من دروغ ببندد، جایگاهشدر آتش خواهد بود؛ پس چون حدیثی از من برای شما نقل شد،آن را به کتاب خدا و سنت من عرضه کنید.آنچه را که با این دو موافق بود،بگیرید و آنچه را که مخالف آنها بود،رها کنید.امام جواد افزود:این روایت با کتاب خدا سازگار نیست؛زیرا خداوند فرموده است:«ما انسان را آفریدیم و می دانیم که در دلش چه می گذارد و ما از رگ گردن به او نزدیک تریم»آیا خشنودی و ناخشنودی ابوبکر بر خدا پوشیده بوده تا آن را از پیامبر بپرسد؟این عقلاً محال است.

مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران پیشوایان علیهم السلام،ص 226-228

امام خردسال

از آنجا که حضرت جواد نخستین امامی بود که در کودکی به منصب امامت رسید،طبعاً نخستین سؤالی که در هنگام مطالعه زندگی آن حضرت به نظر می رسد، این است که چگونه یک نوجوان می تواند مسؤولیت حساس و سنگین امامت و پیشوایی مسلمانان را بر عهده بگیرد؟آیا ممکن است انسانی در چنین سنی به آن حد از کمال برسد که بتواند جانشین پیامبر خدا باشد؟و آیا در امتهای پیشین چنین چیزی سابقه داشته است؟

در پاسخ این سؤالها باید توجه داشت: درست است که دوران شکوفایی عقل و جسم انسان معمولاً حد و مرز خاصی دارد که با رسیدن آن زمان، جسم و روان به حد کمال می رسند، ولی چه مانعی دارد که  خداوند قادر حکیم،برای مصالحی،این دوران را برای بعضی از بندگان خاص خود کوتاه ساخته،در سالهای کمتری خلاصه کند.در جامعه بشریت از آغاز تاکنون افرادی بوده اند که از این قاعده عادی مستثنا بوده اند و در پرتو لطف و عنایت خاصی که از طرف خالق جهان به آنان شده است در سنین کودکی به مقام پیشوایی و رهبری امتی نائل شده اند.برای اینکه مطلب بهتر روشن شود ذیلاً مواردی از این استثناها را یاآوری می کنیم:

1- قرآن مجید درباره حضرت یحیی و رسالت او و اینکه در دوران کودکی به نبوت برگزیده شده است،می فرماید:«ما فرمان نبوت را در کودکی به او دادیم»(وَ آتَیناهُ الحُکمَ صَبِیّاً) . بعضی از مفسران کلمه «حکم» را در آیه بالا به معنای هوش و درایت گرفته اند و بعضی گفته اند: مقصود از این کلمه، «نبوت» است.مؤید این نظریه روایاتی است که در کتاب «اصول کافی» نقل شده است، از آن جمله، روایتی از امام پنجم وارد شده است که حضرت طی آن با تعبیر«حکم» در آیه مزبور، به «نبوت» حضرت یحیی در خردسالی استشهاد می کند و می فرماید:پس از درگذشت زکریا،فرزند او یحیی کتاب و حکمت را از او به ارث برد و این همان است که خداوند در قرآن می فرماید:(یا یَحیی خُذِ الکِتابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَیناهُ الحُکمَ صَبِیّاً):«ای یحیی کتاب (آسمانی) را با نیرومندی بگیر،و ما فرمان نبوت را در کودکی به او دادیم».

2- با اینکه برای آغاز تکلم و سخن گفتن کودک معمولاً زمانی حدود دوازده ماه لازم است،ولی می دانیم که حضرت عیسی علیه السلام در همان روزهای نخستین تولد زبان به سخن گشود و از مادر خود(که به قدرت الهی بدون ازدواج باردار شده و نوزادی به دنیا آورده بود و به این جهت مورد تهمت و اهانت قرار گرفته بود)بشدت دفاع کرد و یاوه های معاندین را با منطق و دلیل رد کرد،در صورتی که این گونه سخن گفتن و با این محتوا، در شأن انسانهای بزرگسال است. قرآن مجید گفتار او را چنین نقل می کند:

{عیسی} گفت:«بی شک من بنده خدایم،به من کتاب{آسمانی=انجیل} عطا فرموده و مرا در هر جا که باشم وجودی پربرکت قرار داده است، و مرا تا آن زمان که زنده ام به نماز و زکات توصیه فرموده و {نیز مرا}به نیکی در حق مادرم سفارش کرده و جبار و شقی قرار نداده است».با توجه به آنچه گفته شد به این نتیجه می رسیم که قبل از امامان نیز ، مردان الهی دیگری از این موهبت و نعمت الهی برخوردار بوده اند و این امر اختصاص به امامان ما نداشته است.

از بررسی تاریخ زندگانی امامان استفاده می شود که این مسئله در زمان خود آنان مخصوصاً عصر امام جوادعلیه السلام نیز مطرح بوده و آنان هم با همین استدلال پاسخ داده اند.به عنوان نمونه توجه شما را به دو روایت در این زمینه جلب می کنیم:

1- یکی از یاران امام رضا علیه السلام می گوید:در خراسان در محضر امام رضا بودیم.یکی از حاضران به امام عرض کرد:سرور من، اگر(خدای نخواسته)پیش آمدی رخ دهد،به چه کسی مراجعه کنیم؟ امام فرمود:به فرزندم ابوجعفر.در این هنگام آن شخص سن حضرت جواد علیه السلام را کم شمرد،امام رضاعلیه السلام فرمود:خداوند عیسی بن مریم را در سنی کمتر از سن ابوجعفر، رسول و پیامبر و صاحب شریعت تازه قرار داد.

2- امام رضا علیه السلام به یکی از یاران خود به نام «معمربن خلاد» فرمود:«من ابوجعفر را در جای خود نشاندم و جانشین خود قرار دادم،ما خاندانی هستیم که کوچکتران ما{معارف الهی را} موبمو از بزرگانمان ارث می برند».

وقتی پس از تشییع جنازه(شهید مطهری) خدمت امام(ره) رفتیم، ایشان بسیار متأثر بودند و من دائماً نگران بودم که نکند بزنم زیر گریه و بی تابی کنم. خدا لطف کرد و تاب آوردم. امام می گفتند:«شما باید به من تسلیت بگویید. من فرزند عزیزی را از دست دادم. عمود خیمه ام را از دست دادم.»

عنایت ویژه امام خمینی(ره) در ازدواج دختر کوچک شهید مطهری(ره)

هنگامی که همراه دامادم نزد امام رفتیم، ایشان خطاب به او فرمودند:«تصور نکن که پدر او شهید شده است. او حکم دختر مرا دارد و من حکم سرپرست او را. مبادا در احترام و تکریم به او کوتاهی کنی؟! فراموش نکن که او دختر کیست.»

نکته جالب این که وقتی ما نزد خانم امام رفتیم، ایشان یک سکه تمام بهار آزادی را که زنجیری به آن وصل بود، به گردن دخترم انداختند و گفتند:«امام از وقتی دانستند که شما خواهید آمد، با این همه مشغله ای که دارند، کسی را به بازار فرستادند که این هدیه را بخرد و از دیروز تا به حال آن را در جیب پیراهن شان نگه داشته و بارها به من توصیه کرده اند که فراموش نکنم.»

دقت و عنایت و محبت امام(ره) نسبت به من و فرزندانم، بزرگ ترین مایه تسلی ما بود. در واقع امام با پیام های محکم و محبت آمیز خود نگذاشتند آقای مطهری از خاطره ها محو شوند و آثار ایشان در سطح گسترده معرفی و مطالعه شدند و خوشبختانه زحمات چندین و چند ساله ایشان به بار نشست. امام(ره) به قدری به آقای مطهری عنایت داشتند که حاج احمد آقا می گفتند: سرودی را که در رثای او خوانده شده بود، بارها می شنیدند و می گریستند. و حاج احمد آقا سخت نگران سلامتی ایشان شده و نوار را از دسترس ایشان دور کرده بودند. رابطه آقای مطهری با امامرابطه شگفت انگیزی بود، رابطه ای که نمی شود آن را با کلام تصویر بیان کرد. امام هنگامی که آقای مطهری را فرزند خود خطاب کردند، حقاً چنین احساسی نسبت به ایشان داشتند و شهادت آقای مطهری بسیار امام را آزرد و متألّم کرد.

حکیم و فیلسوف عالیقدر جهان اسلام، علامه طباطبایی(ره)، در پیامی به مناسبت شهادت شاگرد عزیزشان، آیت الله مطهری، از شخصیت علمی و آثار ارزشمند ایشان تجلیل کردند. متن پیام مفسر کبیر قرآن کریم، بدین شرح است:

باسمه تعالی

به یاد یک شخصیت علمی و فلسفی که با درگذشت خود دنیایی را غرق اسف و جهان فضل و دانش را با از میان رفتن خود عزادار نمود.

مرحوم مغفور مطهری که دانشمندی بود متفکر و محقق، دارای هوشی سرشار و فکری روشن و ذهنی واقع بین، تألیفاتی که از خود به یادگار گذاشته و تحقیقاتی که در اطراف مقاصد علمی و برهانی نگاشته و در لابلای کتاب هایش به چشم می خورد، اعجاب آور است.

مرحوم مطهری با تاریخ زندگی پرارزش و سعادتمند خود که پر از تلاش علمی و تفکر فلسفی بود، به شیفتگان علم و فلسفه پیغامی رسا و پرارزش می فرستد که از کوشش و تلاش کمالی هرگز آرام ننشسته و مجاهده علمی و کمالی را هرگز فراموش نکنند و حیات خود را که بهترین متاع انسانی است، در بازار حقایق به حیات معنوی- که حیات عالی انسانی است و تا دنیا دنیاست بقای ابدی دارد- تبدیل کنند و در این چند روز زندگی، شیفته و فریفته شخصیت های ساختگی و خیالی نباشند.

آری، یک راه باریکی که یک مرد دانشمند به حقایق باز کند، برای وی حیات ابدی می بخشد و از دنیا و مافیها ارزنده تر است. محمد حسین طباطبایی

استاد شهید مرتضی مطهری(ره):

آن چیز که بیش از هر چیز حق را محترم، عدالت را مقدس، دل ها را به یکدیگر مهربان و اعتقاد متقابل را میان افراد برقرار می سازد، تقوا و عفاف را تا عمق وجدان آدمی نفوذ می دهد، به ارزش های اخلاقی اعتبار می بخشد و همه افراد را مانند اعضای یک پیکر به هم پیوند می دهد و متحد می کند، ایمان مذهبی است.

استاد شهید مرتضی مطهری(ره):

ثبات انقلاب وابسته به استقلال فرهنگی است. ما اگر مکتب مستقل خودمان را ارائه نکنیم، حتی با این که رژیم را ساقط کرده ایم و حتی با این فرض که استقلال سیاسی و استقلال اقتصادی را به دست آورده ایم، اگر به استقلال فرهنگی دست نیابیم، شکست خواهیم خورد و نخواهیم توانست انقلاب را به ثمر برسانیم.

استاد شهید مرتضی مطهری(ره):

من به جوانان و طرفداران اسلام هشدار می دهم، که خیال نکنند راه حفظ معتقدات اسلامی، جلوگیری از ابراز عقیده ی دیگران است. از اسلام فقط با یک نیرو می شود پاسداری کرد و آن علم است و آزادی دادن به افکار مخالف و مواجهه صریح و روشن با آن ها.

استاد شهید مرتضی مطهری(ره):

حوزه های علمیه ما که امروز این چنین شور و هیجان و فعالیت اجتماعی یافته اند، باید به مسئولیت عظیم علمی و فکری خود آگاه گردند.

باید کارهای علمی و فکری خود را ده برابر کنند. باید بدانند که اشتغال منحصر به فقه و اصول رسمی جوابگوی مشکلات نسل معاصر نیست.

استاد شهید مرتضی مطهری(ره):

حق را با میزان قدر و شخصیت افراد نمی شود شناخت.

این صحیح نیست که تو اول شخصیت هایی را مقیاس قرار دهی و بعد حق و باطل را با این مقیاس ها بسنجی.

اشخاص نباید مقیاس حق و باطل قرار گیرند. این حق و باطل است که باید معیار اشخاص و شخصیت آنان باشند.

استاد شهید مرتضی مطهری(ره):

ریشه بیشتر انحرافات دینی و اخلاقی نسل جوان را در لابلای افکار و عقاید آنان باید جست و جو کرد. فکر این نسل از نظر مذهبی آن چنان که باید، راهنمایی نشده است. اگر مشکلی در راهنمایی این نسل باشد، بیشتر در فهمیدن زبان و منطق او و روبرو شدن با او، با منطق و زبان خودش است و در این وقت است که هر کسی احساس می کند، این نسل بر خلاف آن چه ابتدا به نظر می رسد، لجوج نیست و آمادگی زیادی برای دریافت حقایق دینی دارد.