اشاره
مقایسه، به قصد تحقیر و تأکید بر نداشتههای افراد در هر سن وسال و در هر مقطعی از زندگی که انجام شود، میتواند پی آمدهای منفی را در پی داشته باشد و نه تنها رشد و تعالی فرد را در پی نخواهد داشت، بلکه آسیبهای جبرانناپذیری را به روحیه و شخصیت فرد وارد میسازد و این آسیب در زندگی مشترک زناشویی، پی آمدی جز طلاق عاطفی و درنهایت جدایی زوجین از یک دیگر نخواهد داشت؛ به عبارت دیگر، زمانی که فرد در زندگی مشترک خود به بهانههای مختلفی تلاش میکند تا شریک زندگی خود را با دیگران مقایسه کند -چه به شکل علنی و چه ناخودآگاه و پنهانی- داشتههای زندگی مشترک و ویژگی های مثبت طرف مقابل را نادیده میگیرد، به ندرت میتواند احساس رضایت داشته باشد و همواره انرژی منفی خود را به زندگی مشترک و زوج خود انتقال میدهد.
مقایسه ی با افراد خانواده
یکی از ویروسهایی که ممکن است در همان ابتدای زندگی مشترک، سیستم آرامش خانواده ی تازه شکل گرفته را برهم بریزد و آن را دست خوش تغییرهای ناخوش آیند کند، این است که زن، همسر خود را با پدرش و مرد، همسر خود را با مادرش مقایسه کند. قابل تأمل این است که همسران جوان باید توجه کنند، والدین آن ها پس از گذراندن روشهای مختلف آزمون و خطا، کسب تجربههای مختلف و با گذر زمان به این مرحله از تجربه رسیده اند و در رویارویی با مشکل ها و ناملایمت های زندگی، میتوانند راحتتر تصمیم گیری کرده و شرایط بهتری برای خانواده فراهم کنند؛ بنابراین زوج جوان نباید در مواجهه با مسائل جدیدی که زندگی مشترک پیش روی آن ها قرار میدهد، به مقایسه اتکا کنند. در واقع، مقایسه ی همسر با والدین در این شرایط تنها باعث میشود که فرد فقط بتواند به طور موقت، صورت مسئله را برای خودش پاک کند و بدیهی است که نمیتواند راه کار مناسبی برای مشکلِ پدید آمده، ارائه دهد.
این طرز نگرش، باعث میشود که ارزشهای رفتاری و نقاط مثبت طرف مقابل، همواره بیاهمیت پنداشته شود؛ لذا فردی که همواره در ترازوی سنجش و مقایسه قرار میگیرد، تحت هر شرایطی کفه ی ترازو را در طرف دیگر سنگینتر حس میکند؛ به عبارت دیگر، در این رقابت ناسالم که فردی دیگر آغاز کرده، برتری و رجحان به فردی غیر از او نسبت داده میشود. چنین فردی ـ خواه زن و خواه مرد ـ در گذر زمان، تلاشهای خود را بیفایده میبیند و رفتهرفته احساس خودکم بینی، تنفر از دیگران و ضعف اعتمادبه نفس در او پُررنگ میشود؛ برای مثال، اگر مردی زن خود را در امور خانهداری و آشپزی با مادرش بسنجد و مدام دست پخت او یا نحوه ی پذیرایی همسرش در مهمانیها را با مادرش مقایسه کند و در این مقایسه، طوری رفتار کند که تمامی امتیازها را به مادرش بدهد و زحمت های زنش را نادیده بگیرد، نه تنها کمکی به همسر خود نمیکند، بلکه فقط احساس دل زدگی و دل سردی از زندگی را در او تقویت میکند. در مقابل، اگر زنی رفتارهای همسر خود را با پدرش مقایسه کند و بارها از جملههایی نظیر این که «اگر پدرم بود، این گونه رفتار میکرد!» یا «پدرم در این شرایط بهتر از تو رفتار میکند» یا این که «در خانه ی پدرم، امکان رفاهی بهتری داشتم»، حس ضعیفتر بودن را به مرد انتقال میدهد و خواسته یا ناخواسته این مفهوم را به او القا میکند که هرقدر هم که تلاش کند، باز هم نمیتواند همانند پدر او موفق باشد. همان گونه که ذکر شد، مقایسه هایی از این قبیل -یعنی مقایسه ی زوج جوان با افراد با تجربهتر و به قصد تحقیر طرف مقابل- نه تنها به بهبود شرایط خانواده کمک نمیکند، بلکه همانند تزریق آمپولی عمل میکند که فرد به آن حساسیت دارد و شرایط فعلی او را بهتر نمیکند و تا مدتها اثری سوء بر جسم و روح و روان فرد می گذارد.
مقایسه براساس ویژگیهای ظاهری
نوع دیگری از ویروس مقایسه که در زندگی عصر کنونی بسیار شایع و به سرعت در حال انتشار است، مقایسه براساس ظاهر زندگی دیگران است. در این نوع مقایسه، فرد بیش تر به جنبههای مادی توجه دارد و بنای زندگی را بر چشم و همچشمی میگذارد و بر این باور است که هر کسی که ماشین مدل بالاتر، خانه ی لوکستر و… داشته باشد، از او خوشبختتر است. پُرواضح است که چنین فردی، هرچند هم که در رفاه به سر ببرد و از امکان های مالی خوبی برخوردار باشد، باز هم ناراضی است؛ زیرا چشمهایش همواره در پی چیز بهتر میچرخد و تا آن را به دست نیاورد، مدام حسرت میخورد. چنین فردی داشتههای خود را نمیبیند و مدام از همسرش تقاضاهای جدیدتری دارد که ممکن است هیچ نیازی به آن نداشته باشد و فقط چون دیگران آن را دارند، او نیز میخواهد که از آن بهرهمند باشد.
در این مقایسهها، پایانی نیست و فرد نهایتی برای معیارهای مقایسه ی خود در نظر نمیگیرد؛ بنابراین، چنین فردی نه تنها آرامش روحی و روانی را از خود سلب میکند، بلکه همسر خویش را نیز از این نعمت محروم میسازد و روحیه ی حسرت و افسوس را جای گزین شکرگذاری و قدردانی میسازد. امام سجاد ولایة علی بن ابیطالب حصنی در این باره می فرمایند: «تمامی خیر و خوبی در بریدن طمع و چشم نداشتن به آن چه در دستان مردم جمع شده، است (اصول کافی، ج2، ص148).» به دیگر بیان، همسری که تلاش میکند زندگی دیگران را به رخ بکشد، انسان طماعی است که هیچ چیز نمیتواند او را اغنا کند و حرصِ نداشتهها، امنیت و آرامش روانی را از او دور میسازد. مقایسه ی زندگی خود را با دیگران، میتوان به یک بازی تشبیه کرد که نتیجه ی آن در هر شرایطی باخت است؛ زیرا در نگاه کسانی که عینک مقایسه را به چشم زدهاند، همواره کسانی پیدا میشوند که از شرایط بهتری برخوردارند و دیگر این که در این بازی، اغلب طرف مقایسهکننده سعی میکند تا در زندگی خودش، فقط نقطه ضعفها را پیدا کند و این در حالی است که در زندگی دیگران نقاط قوت را میبیند و نتیجه ی این بازی نابرابر، فقط باخت است. درباره ی این مسئله، قابل تأمل است که زندگی آن ها هیچگاه به خوبی ای که ما تصور میکنیم، نیست؛ یعنی تصویری که ما از زندگی آن ها خلق میکنیم، مصداق همان «مرغ همسایه غاز است» میشود.
نوع دیگر از این ویروس را میتوان توجه به ویژگیهای ظاهری و فیزیکی دیگران و مقایسه ی همسر خود با افراد دیگر از این منظر دانست. برخی از افراد ملاکهای دینی را کنار میگذارند و به بهانههای مختلفی ارتباط با نامحرم را برای خود توجیه میکنند. این ارتباطهای ناسالم که حد و مرزی برای آن ها تعیین نمیشود به مرور زمان ویروسهای مقایسه را فعال میکنند و زن یا شوهری که درگیر این نوع رابطهها میشوند، این فکر شیطانی در آن ها خطور میکند که همسر آن ها در مقایسه با فلانی اصلاً مطلوب او نیست. کم کم وقتی این مقایسههای ظاهری بیشتر میشود، دیگر فرد از همسر خود احساس رضایت ندارد و به بهانههای مختلف فاصلهی خود را از او بیشتر میکند. در انتشار این ویروس، چشم و سپس دل یا همان خواطر نفسانی مهمترین نقش را ایفا میکنند. زمانی این امر شدت مییابد که تصویرسازی ناسالم از طریق ابزارهای اشاعهدهنده ی تخیل هایی نظیر رسانههای جمعی شکل میگیرد که صرفاً در پی ترویج مدلهایی است که در زندگی واقعی، کم تر هست و از آن میتوان به تب «باربیزاسیون(Barbization) » یاد کرد.
در همه ی این موارد، آن چه میتواند آنتی ویروسی برای مبارزه با ویروس مقایسه ی همسر خود با دیگر افرادی که با آن ها در ارتباط هستیم باشد، توجه به این نکته ی کلیدی است که افراد از لحاظ فیزیکی، جسمی، روحی، و مهارتها و استعدادها با یک دیگر متفاوت هستند؛ بنابراین، مقایسه ی همسر خود با دیگران و پررنگ کردن نقاط ضعف و کم اهمیت نشان دادن نقاط قوت او باعث میشود که احساس دلزدگی در زندگی ایجاد شود و از آنجایی که فردی که در معرض مقایسه قرار میگیرد به طرق مختلفی تحقیر میشود و از شخصیتش سؤال میشود، اعتمادبه نفس خود را از دست میدهد، دیگر انگیزهای برای حفظ زندگی مشترک ندارد و دستاورد این زندگی برای او چیزی به جز سرخوردگی نخواهد بود. در واقع، توجه به این نکته که خداوند نیز انسانها را بر این اساس آفریده و هیچ موجودی را شبیه موجود دیگری نیافریده و از هر انسانی به اندازه ی استعدادها و تواناییهایش تکلیف میخواهد، میتواند راه کار مناسبی برای این معضل باشد؛ بنابراین، اگر زوجین این آیه ی شریفه را که میفرماید: «ما انسان را تکلیف نکرده ایم؛ مگر به اندازه ی توانش(مؤمنون، آیه ی 62)» سرلوحه ی زندگی خود قرار دهند، درمییابند که هر انسانی نقاط ضعف و قوتی دارد و تأکید بر نقاط ضعف راه به جایی نخواهد برد. در واقع، بهتر است که به جای مقایسه ی همسر خود با دیگرانی که ظاهراً در یک دیدگاه مقایسهای نابرابر از او برتر هستند، به تلاش هایی که همسر ـ چه زن و چه مرد ـ در راستای حفظ و پیش رفت زندگی خود انجام میدهد، توجه نشان دهیم و از این طریق، آرامش را برای زندگی خود به ارمغان بیاوریم.
راه کار دیگر برای مقابله با ویروس مقایسه و انواع مختلف آن این است که زوجین به این باور برسند که همسر او همانند خود او دارای ویژگیهای مثبت و منفی است و با دیگر انسانها متفاوت است و مقایسهای که براساس تحقیر فرد و تأکید بر نقاط ضعف او باشد تنها نتایج منفی را در پی دارد. اگر هم قرار است مقایسهای انجام شود بهتر است که براساس توانایی خود فرد انجام شود؛ یعنی فرد با گذشتهاش مقایسه شود و با تأکید بر ویژگیهای مثبت او و نقاط قوتش مدام این باور در او رشد داده شود که تلاشی که او در زندگی داشته، قابل تحسین است. تأکید بر ویژگیهای مثبت باعث میشود که فرد، اعتمادبه نفس بیش تری پیدا کند و در راستای خوش بختی در زندگی مشترک، بیش از گذشته و با انگیزه بیش تری تلاش کند.
مجله پیام زن