وَ مِنْ كِتاب لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ

از نامه هاى آن حضرت است

اِلَى الاَْشْعَثِ بْنِ قَيْس (وَ هُوَ عامِلُ اَذُرْبيجانَ)

به اشعث به قيس عامل آذربايجان

وَ اِنَّ عَمَلَكَ لَيْسَ لَكَ بِطُعْمَة، وَلكِنَّهُ فى عُنُقِكَ اَمانَةٌ، وَ اَنْتَ

حكمرانى براى تو طعمه نيست، بلكه امانتى است برعهده ات، و از تو خواسته اند

مُسْتَرْعًى لِمَنْ فَوْقَكَ. لَيْسَ لَكَ اَنْ تَفْتاتَ فى رَعِيَّة،

دستور مافوق خود را رعايت نمايى. تو را حقّى نيست كه در امور رعيت به دلخواهت رفتار كنى،

وَ لا تُخاطِرَ اِلاّ بِوَثيقَة. وَ فى يَدَيْكَ مالٌ مِنْ مالِ اللّهِ عَزَّ وَ جَلَّ،

و جز به اعتماد به فرمانى كه تو را مى رسد به كار بزرگى دست بزنى. مالى از مال خداى بزرگ در اختيار توست،

وَ اَنْتَ مِنْ خُزّانِهِ حَتّى تُسَلِّمَهُ اِلَىَّ. وَ لَعَلّى اَنْ لا اَكُونَ شَرَّ وُلاتِكَ

و تو از جمله خزانه داران او هستى تا آن را به من تحويل دهى. اميد است من از بدترين واليان براى تو

لَكَ. وَالسَّلامُ.

نبـاشـم ، والســلام .

مبعث پيامبر اسلام(ص)

اِلى اَنْ بَعَثَ اللّهُ سُبْحانَهُ مُحَمَّداً رَسُولَ اللّهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ

تا خداوند محمّد رسول اللّه صلّى اللّه عليه وآله را براى به انجام رساندن وعده اش،

لاِِنْجازِ عِدَتِهِ، وَتَمامِ نُبُوَّتِهِ، مَأْخُوذاً عَلَى النَّبِيِّينَ ميثاقُهُ، مَشْهُورَةً

وبه پايان بردن مقام نبوت مبعوث كرد، درحالى كه قبولى رسالت اورا ازتمام انبياگرفته بود، نشانه هايش

ادامه »

 گزينش پيامبران

وَ اصْطَفى سُبْحانَهُ مِنْ وُلْدِهِ اَنْبِياءَ اَخَذَ عَلَى الْوَحْىِ ميثاقَهُمْ،

خداوند سبحان پيامبرانى از فرزندان آدم برگزيد كه در برنامه وحى، و امانتدارى در ابلاغ

وَ عَلى تَبْليغ ِ الرِّسالَةِ اَمانَتَهُمْ، لَمَّا بَدَّلَ اَكْثَرُ خَلْقِهِ عَهْدَ اللّهِ اِلَيْهِمْ،

رسالت از آنان پيمان گرفت، آن زمان كه اكثر انسانها عهد خدا را به امور باطل تبديل نموده،

فَجَهِلُوا حَقَّهُ، وَ اتَّخَذُوا الاَْنْدادَ مَعَهُ، وَ اجْتالَتْهُمُ الشَّياطينُ عَنْ

و به حق او جهل ورزيدند، و براى او از بتان همتا گرفتند، و شياطين آنان را از معرفت به خداوند

مَعْرِفَتِهِ، وَاقْتَطَعَتْهُمْ عَنْ عِبادَتِهِ. فَبَعَثَ فيهِمْ رُسُلَهُ، وَ وَاتَرَ اِلَيْهِمْ

بازداشتند، و رابطه بندگى ايشان را با حق بريدند. پس خداوند رسولانش را برانگيخت، و پيامبرانش را به دنبال

 

ادامه »

وَ مِنْ كِتاب لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ

از نامه هاى آن حضرت است

اِلى بَعْضِ اُمَراءِ جَيْشِهِ

به بعضى از فرماندهان ارتش خود

فَاِنْ عادُوا اِلى ظِلِّ الطّاعَهِ فَذاكَ الَّذى نُحِبُّ، وَ اِنْ تَوافَتِ الاُْمُورُ

اگر به سايه اطاعت ما بازگشتند اين همان است كه ما دوست داريم، و اگر اوضاع و احوال

بِالْقَوْمِ اِلَى الشِّقاقِ وَ الْعِصْيانِ فَانْهَدْ بِمَنْ اَطاعَكَ اِلى مَنْ عَصاكَ،

آنان را به اختلاف و سرپيچى كشاند، تو با يارى كسى كه تو را اطاعت مى كند با اهل عصيان به جنگ برخيز،

وَ اسْتَغْنِ بِمَنِ انْقادَ مَعَكَ عَمَّنْ تَقاعَسَ عَنْكَ، فَاِنَّ الْمُتَكارِهَ

و با كسى كه فرمانت را مى برد از كسى كه به ياريت اقدام نمى كند بى نياز باش، مسلّماً آنان كه از جنگ با

مَغيبُهُ خَيْرٌ مِنْ مَشْهَدِهِ، وَ قُعُودُهُ اَغْنى مِنْ نُهُوضِهِ.

دشمن كراهت دارند نبودشان از بودنشان بهتر، و نشستنشان از قيامشان بى نيازكننده تر است.

وَ مِنْ كِتاب لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ

از نامه هاى آن حضرت است

كَتَبَهُ لِشُرَيْحِ بْنِ الْحارِثِ قاضيهِ

بـه شـريح قـاضى

  رُوِىَ اَنَّ شُرَيْحَ بْنَ الْحارِثِ قاضِىَ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ عَلَيْهِ السَّلامُ اشْتَرى

گفته شده شريح بن حارث قاضى اميرالمؤمنين عليه السّلام بود. در زمان حكومت آن حضرت خانه اى

عَلى عَهْدِهِ داراً بِثَمانينَ ديناراً، فَبَلَغَهُ ذلِكَ، فَاسْتَدْعاهُ وَ قالَ لَهُ:

به مبلغ هشتاد دينار خريد، خبر اين برنامه به آن جناب رسيد، وى را خواست و به او فرمود:

بَلَغَنى اَنَّكَ ابْتَعْتَ داراً بِثَمانينَ ديناراً، وَ كَتَبْتَ لَها كِتاباً،

به من خبر رسيده خانه اى به هشتاد دينار خريده، و برايش سند نوشته،

وَ اَشْهَدْتَ فيهِ شُهُوداً!  فَقالَ لَهُ شُرَيْحٌ: قَدْ كانَ ذلِكَ يا اَميرَ الْمُؤْمِنينَ. قالَ:

و بر آن گواهانى گرفته اى! ] گفت: آرى چنين است اى امير مؤمنان. حضرت

فَنَظَرَ اِلَيْهِ نَظَرَ مُغْضَب، ثُمَّ قالَ لَهُ: [ يا شُرَيْحُ اَما اِنَّهُ سَيَأْتيكَ مَنْ

خشم آلود به او نگريست، سپس فرمود[ : به زودى كسى به نزدت مى آيد (ملك الموت) كه

لايَنْظُرُ فى كِتابِكَ، وَ لا يَسْاَلُكَ عَنْ بَيِّنَتِكَ، حَتّى يُخْرِجَكَ مِنْها

به سند خانه نظر نمى كند، و از گواه آن نمى پرسد، تا آنكه تو را از آن خانه

شاخِصاً، وَ يُسْلِمَكَ اِلى قَبْرِكَ خالِصاً. فَانْظُرْ يا شُرَيْحُ، لاتَكُونُ

بيرون مى كند، و تنها تسليم خانه قبر مى نمايد. اى شريح، مواظب باش كه

ادامه »

وَ مِنْ كِتاب لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ

از نامه هاى آن حضرت است

اِلَيْهِمْ بَعْدَ فَتْحِ الْبَصْرَةِ

به مردم كوفه پس از فتح بصره

وَ جَزاكُمُ اللّهُ مِنْ اَهْلِ مِصْر عَنْ اَهْلِ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ اَحْسَنَ ما يَجْزِى

خداوند به شما مردم كوفه از جانب اهل بيت پيامبرتان جزا دهد بهترين جزايى

الْعامِلينَ بِطاعَتِهِ، وَ الشّاكِرينَ لِنِعْمَتِهِ، فَقَدْ سَمِعْتُمْ وَ اَطَعْتُمْ،

كه به مطيعان و شكرگزاران نعمتش عنايت مى كند، دستورم را شنيديد و اطاعت كرديد،

وَ دُعيْتُمْ فَاَجَبْتُمْ.

و دعوت شديد و اجابت نموديد.

  مِنْ كِتاب لَهُ عَلَيْهِ السَّلامُ

از نامه هاى آن حضرت است

اِلى اَهْلِ الْكُوفَةِ عِنْدَ مَسيرِهِ مِنَ الْمَدينَةِ اِلَى الْبَصْرَةِ

به مردم كوفه زمانى كه از مدينه به بصره مى رفت

 مِنْ عَبْدِاللّهِ عَلِىٍّ اَميرِ الْمُؤْمِنينَ اِلى اَهْلِ الْكُوفَةِ جَبْهَةِ الاَْنْصارِ،

از بنده خدا على اميرالمؤمنين به اهل كوفه، ياران بلند مقام

وَ سَنامِ الْعَرَبِ.

و ســروران عـرب.

اَمّا بَعْدُ، فَاِنّى اُخْبِرُكُمْ عَنْ اَمْرِ عُثْمانَ حَتّى يَكُونَ سَمْعُهُ كَعِيانِهِ:

اما بعد، شما را از وضع عثمان آگاه مى كنم چنانكه شنيدنش چون ديدنش باشد:

ادامه »

 

 

 

      [ وَ فى حَديثِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ: اِذا بَلَغَ النِّساءُ نَصَّ الْحِقاقِ فَالْعَصَبَةُ ]

در گفتار آن حضرت است: هنگامى كه زنان به نهايت كمال رسند خويشان پدرى

اَوْلــى سزاوارترند.

[ وَيُرْوى «نَصَّ الْحَقائِقِ». وَالنَّصُّ: مُنْتَهَى الاَْشْياءِ وَمَبْلَغُ اَقْصاهاكَالنَّصِّ فِى

«نصّ الحقائق» هم روايت شده. «نصّ» نهايت اشياء و آخرين مرحله آنهاست

مانند نصّ در

السَّيْرِ، لاَِنَّهُ اَقْصى ما تَقْدِرُ عَلَيْهِ الدّابَّةُ. وَ تَقُولُ: «نَصَصْتُ

سير و حركت، كه نهايت سيرى است كه مركب بر آن قدرت دارد. و مى گويى:

«نَصَصْتُ

الرَّجُلَ عَنِ الاَْمْر» اِذَا اسْتَقْصَيْتَ مَسْاَلَتَهُ عَنْهُ لِتَسْتَخْرِجَ ما عِنْدَهُ فيهِ.

الرَّجُلَ عَنِ الاَْمْر» زمانى كه سؤال خود را از او به آخر برسانى تا آنچه را نزد اوست

به دست آورى.

فَنَصُّ الْحِقاقِ يُريدُ بِهِ الاِْدْراكَ، لاَِنَّهُ مُنْتَهَى الصِّغَرِ،

پس نصّ الحقاق منظور رسيدن دختر به بلوغ است، چه اينكه منتهاى زمان كودكى مى باشد

وَالْوَقْتُ الَّذى يَخْرُجُ مِنْهُ الصَّغيرُ اِلى حَدِّ الْكَبيرِ. وَ هُوَ مِنْ اَفْصَح  ِ

و وقت گذر از خُردى و رسيدن به بزرگى است. و اين از فصيح ترين

الْكِناياتِ عَنْ هذَا الاَْمْرِ وَ اَغْرَبِها. يَقُولُ: فَاِذا بَلَغَ النِّساءُ ذلِكَ

كنايه ها و شگفت آورترين آنها در اين زمينه است. مى فرمايد: زمانى كه زنان به مرحله

فَالْعَصَبَةُ اَوْلى بِالْمَرْاَةِ مِنْ اُمِّها اِذا كانُوا مَحْرَماً مِثْلَ الاِْخْوَةِ وَ الاَْعْمامِ،

رشد و بلوغ برسند خويشان پدرى كه محرم او هستند مانند برادران و عموها

وَ بِتَزْويجِها اِنْ اَرادُوا ذلِكَ.

به شوهردادن او از مادرش سزاوارترند.

وَ الْحِقاقُ مُحاقَّةُ الاُْمِّ لِلْعَصَبَةِ فِى الْمَرْاَةِ، وَ هُوَ الْجِدالُ وَالْخُصُومَةُ وَ قَوْلُ

و حقاق درگيرى مادر با خويشان پدرى درباره دختر است، و آن ستيز و خصومت و گفتار

كُلِّ واحِد مِنْهُما لِلاْخَرِ: «اَنَا اَحَقُّ مِنْكَ بِهذا». يُقالُ مِنْهُ:

هر يك به ديگرى است كه: «من به شوهردادن دختر از تو سزاوارترم». گفته مى شود:

«حاقَقْتُهُ حِقاقاً» مِثْلَ «جادَلْتُهُ جِدالاً». وَ قَدْ قيلَ: اِنَّ نَصَّ الْحِقاقِ

«حاقَقْتُهُ حِقاقاً» مانند «جادَلْتُهُ جِدالاً»: با او به ستيز برخاستم. و گفته شده: نصّ الحقاق،

بُلُوغُ الْعَقْلِ، وَ هُوَ الاِْدْراكُ، لاَِنَّهُ عَلَيْهِ السّلامُ اِنَّما اَرادَ

بلوغ عقلى است و آن رسيدن دختر به سنّ ازدواج است، چرا كه آن حضرت اراده فرموده

مُنْتَهَى الاَْمْرِ الَّذى تَجِبُ فيهِ الْحُقُوقُ وَالاَْحْكامُ. وَ مَنْ رَواهُ

نهايت زمانى را كه در آن حقوق و احكام واجب مى شود. و كسى كه

«نَصَّ الْحَقائِقِ» فَاِنَّما اَرادَ جَمْعَ حَقيقَة.

«نصّ الحقائق» روايت كرده مرادش از حقايق جمع حقيقت است.

هذا مَعْنى ما ذَكَرَهُ اَبُوعُبَيْد الْقاسِمُ بْنُ سَلاّم، وَ الَّذى عِنْدى اَنَّ الْمُرادَ

اين معنا را ابوعبيده قاسم بن سلام آورده، اما نظر من اين است كه منظور از

بِنَصِّ الْحِقاقِ ههُنا بُلُوغُ الْمَرْاَةِ اِلَى الْحَدِّ الَّذى يَجُوزُ فيهِ تَزْويجُها

نصّ الحقاق در اينجا رسيدن زن به مرحله اى از سنّ است كه شوهر دادنش جايز،

وَ تَصَرُّفُها فى حُقُوقِها، تَشْبيهاً بِالْحِقاقِ مِنَ الاِْبِلِ وَ هِىَ جَمْعُ حِقَّة

و تصرّفش در حقوق بلامانع است، از باب تشبيه به شتران حقاق، و آن جمع حِقّه

وَ حِقٍّ، وَ هُوَ الَّذِى اسْتَكْمَلَ ثَلاثَ سِنينَ وَ دَخَلَ فِى الرّابِعَةِ،

و حِقّ است، و آن شترى است كه سه سالگى را تمام كرده و وارد چهار سالگى شده،

وَ عِنْدَ ذلِكَ يَبْلُغُ اِلَى الْحَدِّ الَّذى يُتَمَكَّنُ فيهِ مِنْ رُكُوبِ ظَهْرِهِ وَ نَصِّهِ فِى

و در اين وقت به حدّى مى رسد كه درخور سوارى و

سَيْرِهِ. وَالْحَقائِقُ اَيْضاً جَمْعُ حِقَّة. فَالرِّوايَتانِ جَميعاً تَرْجِعانِ اِلى مَعْنىً

راه برى است. حقائق نيز جمع حِقّه است. روى اين حساب هر دو گفتار به يك معنا

واحِد، وَ هذا اَشْبَهُ بِطَريقَةِ الْعَرَبِ مِنَ الْمَعْنَى الْمَذْكُورِ اَوَّلاً.]

بازمى گردند، و اين معنا به روش عرب از معنايى كه در ابتدا ذكر شد شبيه تر است.

  

      

 

 

 

 

       

 

 

   [ وَ فى حَديثِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ: اِنَّ لِلْخُصُومَةِ قُحَماً.]

در گفتار آن حضرت است: براى نزاع قُحَم است.

دشمنی ، رنج ها و سختی هایی هلاک کننده دارد.

يُريدُ بِالْقُحَمِ الْمَهالِكَ، لاَِنَّها تُقْحِمُ اَصْحابَها فِى الْمَهالِكِ وَالْمَتالِفِ فِى

مراد حضرت از قُحَم موارد هلاكت است، زيرا خصومت در اكثر احوال اهلش را دچار هلاكت و

الاَْكْثَرِ، وَ مِنْ ذلِكَ قُحْمَةُ الاَْعْرابِ، وَ هُوَ اَنْ تُصيبَهُمُ السَّنَةُ

تلف مى كند، و از همين معناست: قُحْمَةُ الاَعراب، و آن اين است كه خشكسالى به آنان مى رسد

فَتَتَعَرَّقَ اَمْوالَهُمْ، فَذلِكَ تَقَحُّمُها فيهِمْ. وَ قيلَ فيهِ وَجْهٌ آخَرُ

و اموالشان را نابود مى كند، پس اين است تقحّم آن در ميان ايشان. در آن معناى ديگرى

وَ هُوَ اَنَّها تُقْحِمُهُمْ بِلادَ الرّيفِ، اَىْ تُحْوِجُهُمْ اِلى دُخُولِ الْحَضَرِ

هم گفته شده و آن اينكه: خشكسالى آنان را به روى آوردن به شهرهاى آباد ناچار مى كند

عِنْـدَ مُحُـولِ الْبَـدْوِ .

هنگامى كه بيابان خشك گردد.

 

 

       

  [ وَ فى حَديثِهِ عَلَيْهِ السَّلامُ: هذَا الْخَطيبُ الشَّحْشَحُ.]

در گفتار آن حضرت است: اين گوينده اى شَحْشَح است.

[ يُريدُ الْماهِرَ بِالْخُطْبَةِ، الْماضِىَ فيها، وَ كُلُّ ماض فى كَلام اَوْ سَيْر فَهُوَ

منظورش اين است كه در گفتارْ ماهر و در بيان مطالبْ رسا و روان است، و هر تندرو در سخن و رفتار

شَحْشَحٌ، وَ الشَّحْشَحُ فى غَيْرِ هذَا الْمَوْضِع  ِ الْبَخيلُ الْمُمْسِكُ.]

«شحشح» است، و شحشح در غير اين مقام به معناى بخيل است.