برخی از عوامل بی رغبتی به نماز
1. گناه و آلودگی
یکی از میراث های ارزشمند در فرهنگ اسلامی، دعاها و مناجات های به یادگار مانده از ائمه معصومین(علیهم السلام) است که در ضمن آن ها، معارف اسلامی به زبان دعا بیان شده است. در دعای ابوحمزه ثمالی امام سجاد(علیه السلام) به بررسی عوامل بی رغبتی به نماز و مناجات پرداخته است و به خداوند تبارک و تعالی عرض می کند:
«خدایا! چه شده است که هر گاه با خود می گویم آماده نماز شَوَم و مناجاتی با تو داشته باشم، کسالت را بر من مسلّط و لذّت مناجات را از من سلب می کنی… شاید مرا بی اعتنا به ربوبیّت خود یافتی و از خود دورم نموده ای… شاید به جرم و گناهم یا به جهت بی حیایی مرا مجازات نموده ای؟ شاید مرا با اهل بطالت مأنوس می دانی و اُنس با نماز را از من سلب می کنی.»
آری! امام(علیه السلام)، گناه و آلودگی را از عوامل مهم بی رغبتی به نماز معرفی می فرماید.
2. ناآشنایی با خداوند
شخصیتی که ناشناخته باشد، جاذبه و حریم نخواهد داشت. خدای سبحان در سوره ی مبارک حمد، نخست خود را برای جهانیان وصف می کند که رابطه اش با آنان، رابطه مالک و مربّی است و او به مملوکین و مربوبین خویش سراپا محبت و لطف است و این ارتباط در دار دنیا قطع نمی گردد و در جهان آخرت، مرکز همه ی توجّهات و قدرت ها اوست و لاغیر. پس از آن که انسان، خدای خویش را شناخت و در پرتو این شناخت، احساس محبت و عشق پیدا کرد، آن گاه می گوید:«ایّاک نَعبُدُ وَ ایَّاکَ نَستَعینُ».
پروردگار متعال در سخن خویش، رغبت و عشق به نماز را ناشی از شناخت و محبّت به خداوند می داند و می فرماید:
«یَا بنَ عِمران لَو رَأیتَ الّذینَ یُصَلّونَ لی فی الدُّجی وَ قَد مَثُلتُ نَفسی بَینَ اَعیُنِهم وَ هُم یُخاطِبُونی… یَا بنَ عِمران کَذِبَ مَن زَعَمَ اَنَّهُ یُحِبُّنی فَاِذا جَنَّه اللَّیلُ نامَ عَنّی اَلَیسَ کُلُّ مُحِبٍّ یُحِبُّ خَلوَه حَبیبِهِ.
ای موسی! اگر آن ها که شبانگاهان برای من نماز می خوانند، ببینی(در می یابی که گویی) من در پیش چشم شان حاضرم و آنان با من به گفت و گو نشسته اند… ای فرزند عِمران! دروغ می گوید آن کس که می پندارد مرا دوست دارد، امّا چون شب فرا می رسد، می خوابد. آیا هر محبّی خلوت با محبوب را دوست ندارد؟!»
3. ناآشنایی با فلسفه و معانی نماز
نماز، تجسّم باوری از نیازهای درونی انسان است. بنابراین: به پاداشتن آن مبتنی بر درک صحیح از اسرار و فلسفه ی آن است. انسانی که نمی داند چرا باید نماز بخواند و چه اثری بر آن مترتب است و چه مضامینی در این گفت و گوهای مکرر بازگو می شود، بی تردید، برای انجام آن، انگیزه و رغبتی ندارد.
نیاز، مدار همه ی کنش ها و محور تمام تلاش های انسان است. در میان این همه نیازهای شناسایی شده، اگر نیاز به نماز، یا هر عبادت دیگری ناشناخته بماند، چه چیز می تواند توجیه کننده ی رغبت و تمایل به آن باشد؟ و چگونه انسان می تواند به جای کار یا استراحت، اولویّت را به این امر ناآشنا! اختصاص دهد؟ درمان این بیماری در گرو شناخت معانی و اسرار نماز است.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:«لَو تَعلَم مالَکَ فی صَلاتِکَ وَ مَن تُناجی ما سَئِمتَ وَ مَا التَفَتَّ؛ اگر بدانی در نمازت چیست و با چه کسی گفت و گو می کنی، خسته نمی شوی و نماز را به پایان نمی بری!»
4. نشناختن نیازهای خود
بر نیاوردنِ صحیح نیازها، موجب غفلت از ضرورت ها می گردد. اگر انسان نیاز به معبود را درک کند و بداند به ثمر رسیدن هر تلاش و کوششی در گرو اراده ی خداوند است، از پیوند با او در مقاطع فعالیت ها و برنامه های شبانه روز دریغ نمی کند. او نمی داند گره های امور او باید در ارتباط با خدا گشوده شود.
در برابر چنین نادانی و گمراهی، خداوند به ملائک خطاب می کند:«به او بنگرید! سخت در اشتباه است! می پندارد نیازهای او به دست کسی جز من است و نمی داند فقط من می توانم حاجت هایش را برآورم.»
5. دنیازدگی
دنیازدگی و محبّت به دنیا نیز، تاریکی و ظلمتی است، که زیبایی ها و لذت های معنوی و عبادی را از ذائقه ی انسان می بَرَد. پیامبر بزرگ خدا حضرت مسیح(علیه السلام) می گوید:«صاحِبُ الدُّنیا لا یَلتَذُّ بِالعِبادَه وَ لا یَجِدُ حَلاوَتَها مَعَ ما یَجِدُ مِن حُبِّ المالِ؛ دنیاپَرَست از اُنس با خدا لذّت نمی برد تا زمانی که حبّ مال در دل اوست.»
امیر مؤمنان(علیه السلام) می فرماید:«کَیفَ یَجِدُ لَذَّه العِبادَه مَن لا یَصُومُ عَنِ الهوی؛ چگونه لذّت عبادت را درک می کند، آن کس که از هواها خودداری نمی کند.»
خدای متعال به حضرت داوود می فرماید:«ما لِاولیائی وَ الهَمّ بِالدُّنیا اِنَّ الهَمَّ یَذهَبُ حَلاوَه مُناجاتی مِن قُلُوبِهِم؛ اولیای من از دنیازدگی دورند؛ همانا دنیازدگی، حلاوت مناجات مرا از قلب های آنان می ستانَد.»
6. نداشتنِ برنامه صحیح درباره ی نماز
قرآن کریم، نخستین نشانه ی حکومت صالحان را بر پاداشتن نماز و ایجاد شرایط اقبال و رغبت می شمارد. با آن که پس از استقرار حکومت اسلامی در ایران و تشکیل ستادی با عنوان اقامه ی نماز، تلاش هایی فراوان با هدفِ ارتقای فرهنگ نماز در جامعه صورت گرفته و به همین جهت، درصدِ افراد نمازخوان به شدّت افزایش یافته است، مدارس و مراکز فرهنگی و دانشگاهی، معطّر به عطر نماز شده اند، و … امّا همواره ناظران و کارشناسان مربوط، کاستی هایی را در زمینه ی رغبت و تشویق به نماز مورد توجه و گوشزد قرار می دهند.
پرستش آگاهانه/دکتر محمدرضا رضوان طلب/م<سسه فرهنگی- انتشاراتی ستاد اقامه نماز