در روایات زیادی از جایگاه علمی قم به نیکی فراوان یاد شده و به عنوان معدن علم و فضیلت نام برده شده است. از جمله امام صادق علیه السّلام می فرماید: سَتَخْلُوا کُوفَةُ مِنَ الْمُؤْمِنینَ وَ یَأرَزُ عَنْهَاالْعِلْمُ کَما تَأرَزُ الْحَیَّةُ فى جَحْرِها ثُمَّ یَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَةٍ یُقالُ لَها قُمْ وَ تَصیرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّى لایَبْقى فِى الْاَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِى الدّینِ حَتَّى الْمُخَدَّراتٍ فِى الْحِجالِ وَ ذلِکَ عِنْدَ قُرْبِ ظُهُورِ قائِمَنا فَیَجْعَلُ اللَّهُ قُمْ وَ اَهْلَهُ قائِمینَ مَقامَ الْحُجَّةِ وَ لَوْلا ذلِکَ لَساخَتِ الْاَرْضُ بِاَهْلِها وَ لَمْ یَبْقِ فِى الْاَرْضِ حُجَّةٌ فَیُفیضُ الْعِلْمُ مِنْهُ اِلى سایِرِالْبِلادِ فِى الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ فَیَتِمُّ حُجَّةَ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ حَتَّى لا یَبْقى اَحَدٌ عَلَى الْاَرْضِ لَمْ یَبْلُغُ اِلَیْهِ الدّینُ وَ الْعِلْمُ ثُمَّ یَظْهَرُ الْقائِمُ علیه السّلام وَ یَصیرُ سَبَباً لِنِقْمَةِ اللَّهِ وَ سَخَطِهِ عَلَى الْعِبادِ لِاَنَّ اللَّهَ لایَنْتَقِمُ مِنَ الْعِبادِ اِلَّا بَعْدَ اِنْکارِهِمْ حُجَّةً.(۳)

به زودى کوفه از مؤمنین خالى مى‏گردد و علم از آن قبض و گرفته خواهد شد، بدانگونه که مار در لانه‏اش گرفته مى‏شود. سپس علم در شهرى ظاهر مى‏گردد که قم نامیده مى‏شود و آنجا معدن علم و فضل مى‏گردد؛ به گونه‏اى که در زمین مستضعفى در دین باقى نماند، حتى زنان پرده‏نشین. و این نزدیکى ظهور قائم ما خواهد بود، پس خداوند قم و اهل آن را در مقام حجت قرار مى‏دهد و اگر این نبود، زمین اهل خود را فرومى‏برد و حجتى در زمین باقى نمى‏ماند، پس علم از قم به سایر بلاد در مشرق و مغرب سرازیر خواهد شد و حجّت خدا بر مردم تمام مى‏گردد، آنچنان که احدى بر صفحه زمین باقى نخواهد ماند که دین به او نرسیده باشد. آنگاه قائم ظهور مى‏کند و موجب نقمت و خشم خدا بر بندگان - منحرف - خواهد شد زیرا خداوند از بندگان خود انتقام نمى‏گیرد، مگر بعد از آنکه آنان حجّت را انکار کنند.

امام رضا علیه السلام در روایتی قم را محل امنی برای فرار از فتنه ها معرفی کرده می فرماید: اِذا عَمَّتِ الْبَلْدانَ الْفِتَنُ فَعَلَیْکُمْ بِقُمْ وَ حَوالیها وَ نَواحیها فَاِنَّ الْبَلاءَ مَدْفُوعٌ عَنْها.(۴) هنگامى که فتنه‏ها شهرها را فراگرفت بر شما باد به قم و حوالى آن و نواحى آن، زیرا بلا از آن برداشته شده است.

و در روایتی دیگر حضرت صادق علیه السّلام در وجه تسمیه شهر قم فرمودند: آیا مى‏دانى براى چه قم بدین نام نامیده شد؟ اِنَّما سُمِّىَ قُمْ لِاَنَّ اَهْلَهُ یَجْتَمِعُونَ مَعَ قائِمِ آلِ مُحَمَّدٍ - صَلَواتُ اللَّهِ عَلَیْهِ - یَقُومُونَ مَعَهُ وَ یَسْتَقیمُونَ عَلَیْهِ وَ یَنْصُرُونَهُ. قم بدین اسم نامیده شد، زیرا که اهل آن با قائم آل محمّد صلوات اللَّه علیه اجتماع نموده و با او قیام مى‏کنند و بر این کار استوار بوده، او را نصرت و یارى مى‏نمایند.(۵)

مطابق روایات تاریخی امام رضا علیه السلام برای اهالی قم احترام خاصی قائل بوده و ایشان را به طور دیگری تکریم می کردند. ابوالصلت هروى مى‏گوید: من در خدمت امام رضا علیه السّلام بودم که گروهى از اهل قم وارد شدند و بر آن بزرگوار سلام کردند. حضرت جواب سلامشان را داده و آنها را نزدیک خود جا داد. آنگاه به آنان فرمود: مَرْحَباً بِکُمْ وَ اَهْلاً فَاَنْتُمْ شیعَتُنا حَقّاً فَسَیَأتى عَلَیْکُمْ یَوْمَ تَزْورونَ فیهِ تُرْبَتى بِطُوسٍ اَلا فَمَنْ زارَنى وَ هُوَ عَلى غُسْلٍ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمٍ وَلَدَتْهُ اُمُّهُ.(۶)

خوش آمدید، آفرین بر شما، شما حقّاً شیعیان مایید و به زودى روزى فرا رسد که تربت مرا در توس زیارت کنید. آگاه‏باشید که هرکس با غسل مرا زیارت کند از گناهان خود خارج مى‏شود مانند روزى که مادر او را متولّد ساخته است.

در روایتی از حضرت عبدالعظیم حسنى هم آمده است : شنیدم که حضرت على بن محمّد - امام هادى علیه السّلام - مى‏فرمود: اَهْلُ قُمْ وَ اَهْلُ آبَةَ مَغْفُورٌ لَهُمْ لِزِیارَتِهِمْ لِجَدّى عَلىِّ بْنِ مُوسَى الرِّضا علیه‏السّلام بِطُوسٍ.(۷)
اهل‏قم و اهل آبه - قریه‏اى از قراى ساوه - مورد غفران الهى‏اند، به خاطر اینکه جدّ من على بن موسى الرّضا علیه‏السّلام را در توس زیارت مى‏کنند.

پانوشتها:
۱. سفینة البحار، ج ۲، ص ۴۴۵
۲. سفینة البحار،ج۲،ص۴۴۶
۳. تاریخ قم، ص ۹۷؛ بحار الانوار، ج ۶، ص ۲۱۴
۴. تاریخ قم، ص ۹۷؛ بحار الانوار، ج ۶۰، ص ۱۴.
۵. بحارالأنوار ، ۵۷ ، ۲۱۶، باب ۳۶- الممدوح من البلدان و المذموم
۶. عیون اخبار الرضا، ج ۲، ص ۲۶، حدیث ۲۱؛ سفینة البحار، ج ۴، ص ۴۴۷؛ بحارالأنوار، ج ۶۰، ص ۲۳۱.
۷. وسائل‏الشیعة ،۱۴ ، ۵۵۸ ، ۸۲- باب استحباب زیارة قبر الرضا (ع)

پورافضلی

رياحين

صفحات: 1· 2