خانواده از نگاه اسلام و آموزه های دینی، نهادی مقدس و محبوب، محل سرور، عامل رشد مادی، عامل طهارت و بهترین بستر تربیت فرزند است. به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» یکی از عوامل مهم و اساسی استحکام این نهاد مقدس و از عوامل تعیین کننده برای ایجاد رضایتمندی همسران در این سازمان همگانی، سبک و کیفیت همسرداری است. سبک همسرداری اهل بیت علیهم السلام به دلیل اتصال این بزرگواران به معارف  آسمانی و بهره گیری از علوم و آموزه های ناب و مصون از خطا، بهترین و مطمئن ترین روش و سبک زندگی و تضمین کننده کامیابی و سعادت دنیوی و اخروی است.

* سبک همسرداری اهل بیت علیهم السلام

با مطالعه سیره عملی و رفتاری اهل بیت علیهم السلام و با جست و جو در معارف و آموزه های الزامی، اخلاقی و ترجیحی که اهل بیت علهیم السلام آموزش داده و خود نیز در قدم اول  به این آموزه ها پایبند بوده این را در می یابیم که ایشان در سبک همسرداری به چند محور اساسی توجه داشته اند.

 الف) توجه به تفاوت های زن و مرد

زن و مردم به لحاظ عقلی، عاطفی، جسمانی، مهارت کلامی، ویژگی مراقبتی، دلسوزی و… تفاوت اساسی با یکدیگر دارند و این تفاوت ها در واگذاری نقش های زنانه و مردانه مورد توجه بوده است. به ویژگی های خاص زنان و مردان در سبک همسرداری اهل بیت علیهم السلام توجه ویژه شده است؛ به عنوان نمونه حضرت علی علیه السلام به دلیل لطافت زنان، افراد را از واگذاری مسئولیت های سنگین بر عهده زنان برحذر داشته و می فرمایند: بیش از توان زن به او کار مسپار، چراکه زن گُلی ظریف است، نه پیشکار و سرپرست امور خانه.

ب) التزام به بایسته های حقوقی و اخلاقی

رعایت بایسته های الزامی (حقوقی)  و اخلاقی و توصیه به آن از دیگر نکاتی است که در سبک همسرداری اهل بیت علهیم السلام جلوه گری می کند.

احکام حقوقی، تنها برای تنظیم روابط اجتماعی انسان در زندگی دنیوی است و هدف آن خواه عدالت باشد یا نظم یا امری دیگر، از مرز و گستره زندگی دنیوی انسان فراتر نمی رود. احکام و دستورهای اخلاقی فراتر از هدف احکام حقوقی بوده و منحصر در اهداف دنیوی نیست، بلکه اهداف اخروی را نیز تعقیب می کند.

* الزامات حقوقی نسبت به همسر

1. نفقه: از جمله وظایف و تعهدات مرد که بعد از ازدواج بر عهده اش قرار می گیرد، پرداخت نفقه است. نفقه از وظایف ویژه مرد و از حقوق قطعی زن به شمار می رود. نفقه علاوه بر وجوب شرعی و الزام دینی، از نظر قانونی نیز  بر مرد لازم و واجب است.

2. تمکین: یکی از بحث های اساسی در روابط همسری تمکین و اطاعت زن از شوهر است. در این زمنیه، همان گونه که مرد موظف بود تمام امکانات ضروری زن را فراهم سازد، زن موظف است در اموری همچون مسائل جنسی، خروج از منزل، حسن معاشرت، رعایت عفت و… از شوهر اطاعت کند و ملتزم باشد.

3. کسب اجازه شوهر برای خروج از منزل: پیامبر اسلام(ص) درباره لزوم اجازه همسر برای خروج از منزل می فرمایند: زن نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود و اگر بدون اجازه خارج شود، ملائکه آسمان و ملائکه زمین و ملائکه رحمت و غضب همگی او را لعن می کنند، تا زمانی که برگردد.

4. معاشرت نیکو: معاشرت نیکو و تعامل پسندیده نیز از وظایف طرفینی در رابطه با همسران است. یعنی هم زن و هم مرد، وظیفه دارند با یکدیگر معاشرت نیکو داشته باشند و حق آزار و اذیت یکدیگر را ندارند.

5. عدم تصرف  در اموال شوهر، بدون اجازه: امام صادق علیه السلام درباره لزوم اجازه زن برای تصرف در اموال شوهر می فرمایند: (زن) حق تصرف و هزینه کردن در اموال شوهر را ندارد، مگر این که اجازه داشته باشد و اگر بدون اجازه تصرف و هزینه کند، گناهکار است.

* بایسته اخلاقی

دستورهای اخلاقی که درباره زن و مرد بیان شده، گاهی ویژه زن و مرد است و گاهی دوجانبه؛ یعنی همسران باید به آنها ملتزم شوند. برخی از این توصیه ها عبارتند از:

* احترام و تکریم: احترام و تکریم یکدیگر، از آموزه های اخلاقی دو جانبه در روابط همسران است. همانطور که زن وظیفه دارد به شوهر  خود احترام بگذارد و شأن و منزلت  او را به عنوان همسر، مدیر خانواده و پدر فرزندان رعایت کند، مرد نیز  متقابلاً باید زن را تکریم  و منزلت همسری و مادری او را رعایت کند. سلام کردن به یکدیگر، رعایت ادب دربرخورد با همسر، استقبال از شوهر و بدرقه وی و قدردانی و سپاسگزاری از همسر از مصداق های تکریم و احترام است.

* پرهیز از آزار همسر:  رعایت حدود همسر و آزار نرساندن به او از وظایف اخلاقی دو طرفه است که همسران  باید آن را رعایت کنند و به آن پایبند باشند. زن باید از هر گونه سخن و عملی که رنجش خاطر شوهر را فراهم می کند و به نوعی  تخریب کننده عواطف و شخصیت وی است، بپرهیزد؛ به ویژه زبان خود را کنترل سازد و از زخم زبان و طعنه و کنایه دوری کند. مرد نیز وظیفه دارد از ناسزاگویی، نیش زدن و هر کاری که  آزار و اذیت حساب می شود، بپرهیزد.

* صیانت از  آبروی همسر و پرهیز از قهر: قهر کردن از صفات غیر انسانی و غیر اخلاقی است که آثار شومی بر روابط خانوادگی می گذارد و باعث  کدورت و نابسامانی خانواده می گردد. زن و شوهر باید محرم اسرار  یکدیگر باشند و همانند همدمی امین ،مطمئن و دلسوز، عیوب یکدیگر را بپوشانند و از آبروی یکدیگر صیانت کنند.

* مدارا:  مدارا به معنای مهربانی کردن، نرمی کردن، شفقت و ملایمت نشان دادن، درایت و فهم، مماشات و سلوک، از آموزه های اخلاقی دین اسلام و حتی از دستورات سایر ادیان است. حضرت علی علیه السلام درباره مدارای با زن می فرمایند: «همیشه و در همه حال با همسرت(زنت) مدارا کن و با او به نیکی معاشرت نما تا زندگی ات با صفا و فرح زا گردد».

ج) توجه به مؤلفه شادی و لذت ها در روابط همسری

شادابی و نشاط  به معنای خوشی و خرمی، سرور، تازگی، طراوت، سرزندگی، زنده دلی، سبکی و چالاکی، خرسندی و… در سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام جایگاه ویژه ای دارد. توصیه به شادی و لذت های حلال، به عنوان مهمترین نیاز روانشناختی انسان ها مورد توجه ویژه پیشوایان معصوم بوده است. شادابی نیروی حرکت دهنده  فعالیت های انسان است و اگر در محیط خانواده و روابط همسری شادی نباشد، زندگی بی روح و ملال آور خواهد بود.

* عوامل  شادی آفرین در زندگی

اهل بیت علیهم السلام درباره عوامل نشاط انگیز در زندگی، به ویژه در روابط همسری، توصیه های ارزشمندی کرده اند و سیره رفتاری ایشان نیز نشان دهنده التزام این بزرگواران به این نکات بوده است.

1. ارتباط کلامی و غیر کلامی : در ایجاد فضای نشاط انگیز و فرح بخش در محیط خانواده، شیوه ارتباط کلامی و غیر کلامی نقش عمده ای دارد. ارتباط کلامی در عین حال که ساده ترین نوع از مناسبات است از شایع ترین و اثرگذارترین آنها نیز می باشد. لحن مؤدبانه و احترام آمیز همسران در گفت و گو با یکدیگر و استفاده  از روش های مؤثر و سازنده برای ارتباط کلامی، مصداق خوب سخن گفتن می شود.

2. ایجاد جاذبه  های میان فردی: همسران می توانند با ایجاد جاذبه های میان فردی، در ایجاد نشاط  و طراوت، نقشی ارزنده داشته باشند. در آموزه های دینی توصیه شده  همسران در روابط خانوادگی، مؤلفه هایی همچون تبسم و خنده، نگاه مهرآمیز، گشاده رویی، هدیه دادن و آراستگی و نظافت ظاهری را رعایت کنند.

3. فروتنی و تواضع: فروتنی و تواضع باعث استمرار روابط عاطفی و افزایش محبت می شود؛ زیرا با افراد متواضع می توان به راحتی ارتباط برقرار کرد و این رابطه دلپذیر تر نیز خواهد بود.  تواضع موجب دوستی و مودت بیشتر می شود که در تعاملات خانوادگی بسیار نقش آفرین است.

4. مثبت نگری و توجه به رغبت ها: یکی از نشانه های سلامت روان، رویکرد مثبت و سازنده به هستی است. چنین رویکردی زمینه ای برای گرایش مثبت به جهان به شمار می رود و به عبارتی دیگر مثبت نگری مقدمه مثبت گرایی است. در روابط همسران تأمین علایق اصولی یکدیگر موجب رضایت خاطر می شود و بر شادکامی زندگی می افزاید.

5. برخورداری از وسعت نظر: در تداوم و تعمیق مناسبات انسانی، برخی عوامل، اهمیت بیشتری دارند؛ از جمله وسعت نظر یا سعه صدر. منظور از وسعت نظر،داشتن ویژگی هایی نظیر بلند نظری، بزرگواری، گذشت و تغافل است. رابطه دوستانه همسران زمانی تهدید می شود که برخی مشکلات پیش آید یا پاره ای از ضعف ها و کاستی ها یا ندانم کاری ها بروز کند، فقدان سعه صدر طرفین را بر می انگیزد تا در قبال این ضعف ها و کاستی ها و احیاناً بی حرمتی ها، واکنش نشان دهند؛ واکنشی که قطعاً با رنجش و سرخوردگی عاطفی همراه است.

6. خوش اخلاقی: خوش خلقی و تحمل ضعف ها و کاستی های همسر و بهره گیری  از واژه های زیبا موجب افزایش محبت و تقویت و تثبیت علاقه مندی ها می گردد. خوش خلقی باعث گوارایی و شرینی زندگی می شود که گوش دادن با دقت به سخنان همسر و ابراز عواطف در برابر آن، تغافل در خطاها، پیش قدم شدن در آشتی کردن، سخاوتمندی، شوخ طبعی، تقویت مثبت و تنوع تقویت کننده ها در این راه اثرگذار است.

7. ایمان و عمل شایسته: بر اساس منطق قرآن کریم ایمان و عمل صالح علاوه بر سعادت و موفقیت دنیوی و اخروی، باعث ایجاد الفت و دوست می گردد. وقتی همسران به حدود و قوانین الهی پایبند باشند، نورانیت درونی پیدا می کنند و در پرتو این نورانیت می کوشند حقوق و وظایف  همسری و اخلاق همسری را به صورت مطلوب رعایت کنند. علاوه بر آن اعتماد متقابل نیز در آنان دو چندان خواهد شد.

8. تفریح و ورزش: تفریح و ورزش در شادی و نشاط افراد تأثیر شگرفی دارد، چراکه جسم و روح و روان را تحت تأثیر قرار می دهد. امام صادق علیه السلام می فرمایند: ده چیز باعث نشاط و شادابی در انسان می شود؛ پیاده روی، سوارکاری، شنا در آب، نگاه کردن به طبیعت سرسبز، خوردن و آشامیدن، نگاه به صورت زیبای حلال،  آمیزش با همسر، مسواک زدن، گفت و گو و گپ زدن با مردان.

ورزش علاوه بر  جنبه سلامتی و زیبایی شناختی، موجب می شود ورزشکاران از آن لذت ببرند و خلقشان بهبود پیدا کند و نشاط بیشتری یابند. البته ورزش بانوان باید از هر گونه خودنمایی و جلوه گری دور باشد و در محیطی سالم و به دور از بی عفتی و ارتباط با نامحرم باشد.

9. دید و بازدید و صله رحم: یکی از اثرگذارترین و مهم ترین عوامل در تأمین بهداشت روان و نشاط درونی و شادکامی انسان ها، به ویژه همسران دید و بازدید و انجام صله رحم است. توصیه اکید به ارتباط خویشاوندی و پرهیز از قطع ارتباط، از راهبردهای اخلاقی، بهداشتی، روانشناختی و حقوقی اهل بیت علیهم السلام در ایجاد همبستگی و تحکیم پیوندهای اجتماعی و تأمین شادکامی افراد است.

10. مزاح و شوخی: مزاح و شوخی یکی از عوامل شادی بخش و سرور آفرین و از اصول همسرداری است. زیرا شوخی باعث انبساط  خاطر و ایجاد انرژی مثبت است و این دو در شادابی و نشاط روانی افراد، لازم و مفید هستند. در سبک زندگی اهل بیت علیهم السلام و آموزه های دینی شوخی و مزاح مورد تأیید بوده و حتی از ویژگی ها و صفات افراد مؤمن به شمار  آمده است.

11. روابط جنسی سالم: بر اساس فرمایش اهل بیت علیهم السلام لذیذترین لذت ها، همبستر شدن با زنان است. بهره مندی از این لذت نیازمند مقدمات و قواعدی است که اهل بیت علیهم السلام به این قواعد در سبک همسرداری خویش پایبند بوده و دیگران را نیز به آن توصیه فرموده اند. روابط جنسی همسران علاوه بر تأمین نیازهای جنسی و زیستی زوجین، نیازهای عاطفی آنان را نیز تأمین می کند، زیرا وقتی رابطه جنسی واقعی و عمیق برقرار می شود، در ضمن آن، رابطه عاطفی صمیمی نیز وجود دارد.

نگارنده: علی احمد پناهی، استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

مرکز مدیریت حوزه علمیه