اصل عدم حاکمیت انسان 

همانطورکه گذشت ، انسانها مخلوق الهی هستند ، در نتیجه ، مملوک او می باشند و

چون همه انسانها در مخلوق بودن و مملوک بودن، مساوی هستند، لذا هیچ یک ازآنان،

حق حاکمیت و امر و نهی بر دیگران را ندارند. بر این اساس ،فقها فرمو ده اند: اصل،

«عدم ولایت» یا «عدم سلطه» است و هیچ کس بر دیگری ولایت ندارد، مگر با اذن خدا

و این امر ، نتیجه اعتقاد به توحید است ؛ چون معنای توحید در ربوبیت تشریعی ، همین

است که برای کسی جز ذات اقدس الهی ، حق حاکمیت استقلالی قائل نباشیم و لذا حاکمیت

بر انسانها ، تنها برای کسانی مجازاست که از طرف خداوند اجازه امر و نهی ر انسبت به

انسانهای دیگر داشته باشند ؛ چنان که خداوند در محدوده خاصی به پدر اجازه امر و نهی

نسبت به فرزند را داده است. لذا اگر خداوند در همین محدوده خاص چنین اجازه ای را

به پدر نداده بود ، پدر حق امر و نهی نسبت به فرزند را نداشت. پس به طریق اولی ،

حاکمیت بر گروه کثیری از انسانها ، بدون اذن و اجازه خداوند ، مجاز نخواهد بود.

حاکمیت معصومین علیه السلام

جامعه بشری نیاز به فرمانروایی از جنس انسانها دارد. لذا خداوند حق حاکمیت بر

انسانها را که در اختیار اوست ، به برخی از انسانهای والا مرحمت فرموده است تا

بر اساس احکام و فرامین الهی ، به اداره جامعه بپردازند. خداوند ، در درجه اول

این اجازه را به برخی از پیامبران پیشین ، پیامبر اسلام و سپس به امامان معصوم

علیه السلام داده است. این مرحمت و اعطای خداوند ، هم در کتاب و هم در سنت بیان

شده است. برای نمونه ، به برخی از آیات و روایاتی که در این زمینه وارد شده اند

اشاره می کنیم:

الف ـ قرآن و حاکمیت معصومان علیه السلام

خداوند در مقام بیان حاکمیت پیامبرصلی الله علیه وآله می فرماید:

«النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم» احزاب  6 پیامبر به مؤمنان از

خودشان سزاوارتر[و نسبت به تصرف در جان و مال آنها از خود آنان

مقدم تر ] است.

و می فرماید:

«قل أطیعوا الله و الرسول فان تولوا فان الله لا یحب الکافرین» آل عمران  32

بگو خدا و پیامبر[او] را اطاعت کنید، پس اگر رویگردان شدند، قطعا خداوند

کا فران را دوست ندارد.

این دو آیه ، بیانگر اعطای حاکمیت و ولایت تشریعی الهی نسبت به پیامبر

صلی الله علیه و آله هستند ، ا ما در آیه دیگر، دایره اعطای الهی گسترده تر شده

و امامان معصوم علیه السلام را نیز در بر می گیرد:

«یا ایها الذین آمنوا أطیعوا الله و أطیعوا الرسول و أولی الامر منکم» نساء  59

ای کسانی که ایمان آورده اید ، خدا را اطاعت کنید و پیامبر  و اولیای امر

خود را [نیز] اطاعت کنید.

ب ـ روایات و حاکمیت معصومان علیه السلام

در روایات نیز مطالب فراوانی در این زمینه آمده است. برای نمونه ، راوی

می گوید شنیدم که امام صادق علیه السلام به یکی از یاران قیس ماصرمی فرمود:به

راستی خدای  ـ عزوجل ـ  پیامبر خود را تربیت کرد و تربیتش را نیکو نمود

و چون تربیت او را به کمال رساند، فرمود: ـ  و به راستی توبر خلقی عظیم

استواری ، سپس امر دین و امت را به او واگذار نمود تا بندگانش را رهبری

و تدبیر نمایدو فرمود: آنچه را فرستاد [او] به شما داد، آن را بگیرید و از آنچه

شما را باز داشت، باز ایستید.الکافی ج 1 حدیث 4

درروایت دیگری از امام صادق علیه السلام آمده است: به راستی که خدای ـ

عزوجل ـ  پیامبرش را بر دوستی خویش تربیت نمود . پس فرمود : و به

راستی تو بر خلقی عظیم استواری ـ سپس امر را بدو واگذار نمود و فرمود:

آنچه را فرستاده [او] به شما داد ، آن را بگیرید و از آنچه شما را باز داشت ،

باز ایستید و[باز] فرمود: هر که پیامبر صلی الله علیه و آله را اطاعت کند ، خدا را

اطاعت کرده است . سپس امام فرمود: پیامبر صلی الله علیه وآله [همین منصب را ]

به امام علی علیه السلام واگذار نمود و او را امین دانست، شما [شیعیان] پذیرفتید ،

در حالی که مردم [دیگر] منکر شدند.الکافی ج 1 حدیث 1

در این روایت ، علاوه بر واگذاری امر به پیامبر صلی الله علیه و آله ، واگذاری امر

به حضرت امیر ـ صلوات الله و سلامه علیه ـ نیز ذکر شده است.

در روایات دیگر ، این واگذاری و مرحمت الهی نسبت به همه اوصیای معصوم علیه السلام

بیان شده است : امام صادق علیه السلام فرمود: نه به خدا قسم خداوند [این حق را]به احدی

از انسانها واگذار نکرد ، مگر به پیامبر صلی الله علیه وآله و امامان : خداوند ـ عزوجل ـ 

فرمود : ما این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا میان مردم به [موجب ] آنچه خدا

به تو آموخته ، داوری کنی و این حکم در اوصیای [و جانشینان آن حضرت نیز]

جاری است.الکافی ج 1 حدیث 8

حاکمیت فقیه

روشن شد که حاکمیت ، حق خدا به پیامبر و ائمه معصومین علیه السلام مرحمت و

واگذار کرده است. اما از یک سو ، چون پیشوایان معصوم همیشه در بین مردم 

حضور ندارند یا در همه عصر ها و همه مکان ها نیازمند حکومت و حاکم می با شند،

لذا بعد از امامان معصوم علیه السلام نیز حاکمیت به کسانی اعطا و مرحمت شده است که

حداقل در سه جهت نزدیک ترین افراد به پیشوایان معصوم باشند:

1ـ از جهت علم به قانون خدا که همان قانون اسلام است.

2 ـ از جهت صلاحیت اخلاقی و بر خورداری از ملکه عدالت.

3 ـ از جهت مدیریت و توان تدبیر و اداره امور جامعه.

چنین کسانی در زمان غیبت ، همان فقهای جامع شرایط هستند که بر اساس روایات

صادر شده از معصومین علیه السلام ، نمایندگان و حجت آنان بر بندگان خدا می باشند.

اما غیر از پیامبران و امامان معصوم و فقها ، هیچ فرد دیگری حق حاکمیت و فرمانروایی

بر انسان ها را ندارد و در صورتی که متصدی امر حکومت شود ، طاغوت است و

اطاعت از او جز در شرایط خاص جایز نیست.