عامل مهم در رفتارهای نیک و بد آدمی
کارشناسان امور تربیتی همواره بر این باورند که در رفتارهای نیک و بد انسان ها، سه عامل زیر نقش آفرینی می کنند
1. اراده و تصمیم شخص
2. محیط
3. وراثت
با مرور آیات قرآن درمی یابیم که تنها عامل مسلط و سرنوشت ساز در عملکرد آدمی، اراده فرد مکلف است و عوامل محیطی و وراثتی، فقط نقش زمینه ای و اثربخشی دارند؛ به عبارت دیگر، اراده، عامل مسلط است و محیط و وراثت عوامل مؤثر.
در قرآن کریم می خوانیم«من عمل صالحا فلنفسه و من اساء فعلیها و ما ربک بظلام للعبید»(فصلت، 46)
کسی که عمل صالحی انجام دهد، سودش برای خود اوست؛ و هر کس بدی کند، به خویشتن بدی کرده است؛ و پروردگارت هرگز به بندگان ستم نمی کند!
هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی
آری! ریشه حوادث تلخ و شیرین را در عملکرد خود جستجو کنید و نه چیز دیگر«من عمل صالحا فلنفسه و من اساء فعلیها».
1. به خدا نسبت ندهید؛ چنان که قرآن می فرماید:«همین که انسان را پروردگارش آزمایش و اکرام نماید، گوید: پروردگارم مرا گرامی داشته و در شرایط دیگر گوید: پروردگارم مرا خوار کرد. “رب اکرمن… رب اهانن"؛ اما قرآن پاسخ می دهد: چنین نیست؛ بلکه خواری شما به خاطر آن است که به یتیم و مسکین رسیدگی نکردید. “کلا بل لا تکرمون الیتیم”
2. به مردم نسبت ندهید؛ چنان که در قیامت مستضعفان به مستکبران می گویند:"لو لا انتم لکنا مؤمنین". شما مقصرید، اگر شما نبودید، ما ایمان می آوردیم.
3. به نیاکان منسوب نسازید؛ هنگامی که به منحرفان گفته می شود از آن چه خداوند نازل کرده پیروی کنید، گویند: “نتبع ما وجدنا علیه اباءنا. ما از آن چه پدرانمان را بر آن یافته ایم پیروی می کنیم.
4. به انبیا نسبت ندهید؛ چنان که کفار انبیا را مقصر می دانستند و به آنان می گفتند:"انا تطیرنا بکم. ما وجود شما را شوم می دانیم و تمام بدبختی های ما از سوی شماست.
5. به والدین(عامل وراثتی) منسوب ندانید؛ چرا که قرآن انسان را دارای اختیار دانسته و حدودی را برای اطاعت از والدین مقرر کرده و می فرماید:"و ان جاهداک لتشرک بی ما لیس لک به علم فلا تطعهما؛ اگر پدر و مادرت تلاش کردند که بدون علم به سراغ غیر خدا روی، هرگز از آنان اطاعت مکن.
6. به معبودها نسبت ندهید؛ چنان که قرآن می فرماید:"لا ینفعکم شیئا و لا یضرکم” این بت ها هیچ سود و زیانی به شما نمی رسانند.
7. به جنسیت و مرد و زن بودن نسبت ندهید؛ زیرا قرآن می فرماید:"من عمل صالحا” یعنی اصل عمل است، از هر کس که صورت پذیرد.
8. به شیطان نسبت ندهید؛ چنان که شیطان می گوید: مرا مقصر ندانید و ملامت نکنید، بلکه خودتان را سرزنش کنید."دعوتکم فاستجبتم” این شما هستید که دعوت مرا با آزادی و آگاهی پذیرفتید.
9. به رفیق نسبت ندهید؛ چنان که در قیامت منحرفان رو به یکدیگر کرده و می گویند: شما بودید که با سوگند و قدرت(به عنوان خیر و صلاح) به سراغ ما می آمدید، ولی آنان پاسخ می دهند:"بل لم تکونوا مؤمنین” بلکه خود شما اهل ایمان نبودید.
10. به محیط نسبت ندهید؛ همان گونه که زن فرعون در محیط طاغوت و ترس و ثروت بود؛ اما جذب هیچ یک نشد. “امرئه فرعون"، فرشتگان نیز هنگام قبض روح بعضی که محیط را مقصر می دانند می گویند: “الم تک ارض الله واسعه” آیا زمین خداوند بزرگ نبود، چرا هجرت نکردید و در استضعاف باقی ماندید؟
هفته نامه پرتو، شماره56، چهارشنبه28بهمن1388
آری! بی توجهی و کم فکری خود را درمان کنید؛ “لو کنا نسمع او نعقل” اگر به ندای انبیا گوش می دادیم یا تعقل می کردیم بدبخت نمی شدیم!