شرح دعای سحر(۵)

با رحمت الهی هرچيزى به كمال معنوى می رسد

 رحمت رحيميه ناظر به مقام بسط كمال وجود است و با اين رحمت هر چيزى به كمال معنوى و هدايت باطنى خود مى ‏رسد.

 دعای سحر، مراتب رحمت الهی و وسيع‏ترين درجات رحمت را که انسان برای رسیدن به كمال معنوى و هدايت باطنى درخواست می کند را تبیین می نماید.

«اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ مِنْ رَحْمَتِكَ بِاَوْسَعِها وَكُلُّ رَحْمَتِكَ واسِعَةٌ، اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِرَحْمَتِكَ كُلِّها»

خداوندا! از تو درخواست مى‏كنم وسيع‏ترين مراتب رحمتت را، در صورتى كه تمام مراتب رحمتت وسيع است. خدايا! از تو درخواست مى‏كنم به حقّ تمام مراتب رحمتت.

ذات اقدس‏اله دوگونه رحمت دارد: رحمتى مطلق، فراگير و بى مقابل، و رحمتى خاص كه در برابر غضب اوست، اوّلى همان رحمت رحمانيه خداوند سبحان است كه همه چيز را زير پوشش دارد، «وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ» ،

و دوم همان رحمت رحيميّه است كه در مقابل عذاب و سخط الهى قرار دارد و اين رحمت متناهى و محدود است، همان‏گونه كه سخط الهى محدود است، پس رحمت فراگير مؤمن و كافر را در برمى‏گيرد ولى رحمت خاص ويژه مؤمنان است، لذا رحمت رحمانى سفره عام الهى است و رحمت رحيمى سفره خاص او است. اهل معرفت در اين باره مى‏گويند: رحمت رحمانيه ناظر به مقام بسط وجود است كه با اين رحمت اصل وجود ظهور يافته، و رحمت رحيميه ناظر به مقام بسط كمال وجود است و با اين رحمت هر چيزى به كمال معنوى و هدايت باطنى خود مى‏رسد. نكته مهمّ معرفتى ديگر آن است كه رحمت رحمانيه و رحيميه، يا ذاتى است و يا فعلى، رحمت ذاتى عبارت است از: تجلّى ذات بر ذات كه در اثر اين تجلّى، صفات و اسماى الهيّه و لوازم آنها از اعيان ثابته به ظهور علمى ظاهر مى‏شوند و در عين علم اجمالى در حضرت واحديت كشف تفصيلى حاصل مى‏كنند، و رحمت فعلى عبارت است از: تجلّى ذات بر ملابس افعال به اين كه اعيان را مشمول فيض و كمال فرموده و آنها را بر طبق غايت كامل و نظام اتم به ظهور مى‏رساند.

انسان سالك در تكامل وجودى و سير خلافت الهى مى‏خواهد متّصف به اوصاف فعلى خداى سبحان بشود.

تجلّى خداى سبحان به تجلّى رحمانى ذاتى در عالم اسما و صفات هرچند پربهاء و نورانى‏تر است و رحمتش در آن مقام وسيع‏تر خواهد بود ولى در اين فصل از دعا «اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ مِنْ رَحْمَتِكَ بِاَوْسَعِها»، ظاهر آن است كه مقصود از رحمت، رحمت فعلى باشد، زيرا انسان سالك ساعى در تكامل وجودى و در سير خلافت الهى مى‏خواهد متصف به اوصاف فعلى خداى سبحان بشود.

بارى! انسان چون طالب كمال مطلق است و براين اساس به مقيّد و محدود و مختصر قانع نمى‏شود، در درخواست رحمت نيز وسيع‏ترين درجات رحمت را مسئلت مى‏كند، آن‏گاه وقتى به توحيد اين اسم نايل گشت، اعتراف مى‏كند كه: «وَكُلُّ رَحْمَتِكَ واسِعَةٌ». در مرحله اصرار و سوگند براى درخواست خويش، ذات اقدس اله را به آن اسم سوگند مى‏دهد: «اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِرَحْمَتِكَ كُلِّها».

*حجت الاسلام و المسلمین سید علی طباطبایی

افق حوزه