همان طور که عواملی موجب تسریع اجابت دعا می شود، عللی نیز وجود دارد که مانع اجابت دعا می گردد، که به برخی از آنها اشاره می شود:

الف) گناه

گناه دشمن دیرینه ی انسان و دور کننده ی او از نعمت های الهی و مانع بزرگ در مسیر کمال او به شمار می رود. دعای فرد گنه کار به اجابت نمی رسد و ناله هایش شنونده ای ندارد. امام باقر علیه السلام می فرماید:

«انسان گاهی حاجتی دارد و از خدا طلب می کند و خداوند ضمن قبول آن انجامش را به وقت مناسبی وا می گذارد، ولی بنده در این مدت مرتکب گناه می شود؛ خداوند به مأمور اجابت دعا امر می کند: خواسته اش را اجابت نکن و او را از این لطف محروم نما که خشم ما را برانگیخت و شایسته ی بی اعتنایی است.»

ب) تقاضای امر محال یا غیر جایز

اجابت دعا از جانب خداوند پس از حصول شرایط در صورتی است که آنچه از خدا خواسته ایم شدنی و ممکن باشد و در عین حال نامشروع نباشد. از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام سؤال شد:

«فایّ دعوهٍ اضلُّ؟ الدّاعی بِما لا یَکُون»

«کدام دعا گمراهی است؟ فرمود: دعا کردن و خواستن کارهای نشدنی و غیرممکن.»

ج) مخالفت با مصلحت فرد

توانایی خداوند در انجام خواسته ی بندگان، جای شک نیست؛ ولی گاهی بنده، چیزی را می خواهد که به مصلحت او نیست، در حالی که خود نمی داند و خداوند که به همه ی جوانب زندگی اش آگاه است، به دلیل لطفی که به بندگانش دارد، آن دعا را مستجاب نمی کند:

«عَسی اَن تَکرَهُوا شَیئَاً وَ هُوَ خَیرٌ لَکُم وَ عَسی اَن تُحبُّوا شَیئَاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُم وَ اللهُ یَعلَمُ وَ اَنتُم لا تَعلَمُون»

«چه بسا چیزی بر شما ناگوار و ناخوشایند باشد، در حالی که خیر و صلاح شما در آن است و همچنین شاید چیزی را دوست بدارید که ضرر شما در آن باشد و خدا آگاه است و شما بی خبرید.»

د) مهیا نبودن شرایط و زمان اجابت

مناسب نبودن زمان و شرایط از جمله موانع اجابت دعاست. چه بسا شخص دعا کننده گمان کند که خواسته اش رد شده و ناامید گردد، در حالی که نباید قطع امید کند، امام صادق علیه السلام می فرماید:

«اِنَّ المُؤمِنَ لِیَدعُوا فَیُؤَخِّرُ اِجابته اِلی یَومِ الجُمعَهِ»

«مؤمن دعا می کند و خداوند اجابت آن را تا روز جمعه به تأخیر می اندازد.»

امام حسن عسکری علیه السلام می فرمایند:

روزی زنی نزد حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها وارد شد و گفت: مادری دارم ضعیف و ناتوان که برای انجام نماز، مسئله ای برایش پیش آمده و مرا فرستاده است تا پاسخ آن را از شما دریافت نمایم.

حضرت زهرا سلام الله علیها پس از گوش دادن به سخنان آن زن، جوابش را دادند و آن زن دو مرتبه سؤال خود را تکرار کرد و حضرت دوباره جواب او را دادند.

و به طور مرتب آن زن سؤال خود را بازگو کرد تا آن که به ده مرتبه رسید و حضرت زهرا سلام الله علیها بدون هیچ گونه احساس و اظهار ناراحتی و بلکه به عطوفت پاسخ او را بیان می نمودند.

پس از آن، زن خجالت زده شد و گفت: شما را خسته و ناراحت کردم، بیش از این مزاحم شما نمی شوم.

و حضرت زهرا سلام الله علیها اظهار نمودند: خیر، برای من زحمتی نخواهد بود و سپس افزودند: چنان چه شخصی اجیر شده باشد تا باری سنگین را به جایی ببرد و در ازای آن مبلغ صد هزار دینار مزد بگیرد آیا ناراحت می شود؟!

و آن زن در جواب حضرت، گفت: خیر.

بعد از آن فرمودند: من برای هر سؤال که جوابش را بگویم اجیر تو هستم و مزد و پاداش آن نزد خداوند متعال به ارزشی بیش از آن چه که در این جهان است، می باشد.

پس اکنون آن چه می خواهی سؤال کن و برای من ناراحت مباش، که از پدرم رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم شنیدم، فرمودند:

علما و دانشمندان، شیعیان و پیروان ما در روز قیامت در حالی محشور می شوند، که تاج کرامت بر سر نهاده اند.

چون آنان در دنیا بر هدایت بندگان خدا، تلاش و کوشش داشته اند، مورد لطف و رحمت خداوند قرار می گیرند و هدایا و خلعت های گرانبهای بهشتی تقدیمشان می شود… .

پس از آن حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: ای بنده خدا! ارزش یکی از آن خلعت ها، هزار بار بیش از آن چه است که در این دنیا وجود دارد و خورشید بر آن می تابد.

چون که چیزهای این دنیا هر چند هم به ظاهر ارزش بالایی داشته باشد؛ اما فاسد شدنی و فناپذیر است، بر خلاف قیامت و بهشت که هر چه در آن باشد سالم و جاوید خواهد بود.

آیت الله شهید مطهری(ره):

اهل بیت علیهم السلام عالی ترین الگوی انسانیت

در روایت است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم رو می کنند به یگانه فرزند عزیزشان، وجود مقدس حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها آن کسی که درباره ایشان می گویند:«بضعه منّی»، او پاره جگر من است و می فرمایند:«یا فاطمه اعملی بنفسک»؛ دخترم، خودت برای خودت عمل کن. «انی لا أغنی عنک شیئا»؛ از انتساب با من کاری ساخته نیست، تعلیمات مرا بپذیر و دستورات مرا عمل کن، مگو پدرم پیغمبر است؛ به دستور پدرت عمل کردن به دردت می خوردد. آن وقت شما زندگی همین حضرت زهرا سلام الله علیها را مطالعه کنید، می بینید در فکر این انسان گویا وجود ندارد که من دختر پیغمبر آخرالزمان هستم. حدیث است که وقتی به محراب عبادت می ایستادند، بدنشان به لرزه در می آمد. از خوف خدا گریه می کردند، شبهای جمعه را تا صبح نمی خوابیدند و می گریستند. این ها همه به انسان نوعی بیداری و آگاهی مسئولیت آمیز و تعهدخیز می دهد.

اهل بیت پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم انسان های ساخته شده هستند؛ انسان های ساخته شده مطابق عالی ترین مدل انسانیت. آن مدلی که خدای انسان برای انسان معین کرده است. پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود:«انا ادیب الله و علی ادیبی»، بحار/16/231؛ من تربیت شده خدا هستم و علی تربیت شده من است. علی علیه السلام یعنی یک انسان نموه، یک انسان کامل؛ زهرا سلام الله علیها یعنی یک انسان نموه، یک انسان کامل. علی علیه السلام انیانی است که سخن او، رفتار و کردار او، نمونه و درس است و زهرا سلام الله علیها هم چنین.

تأثیرگذارها، برنده اند

اگر می خواهید بر روی نزدیکانتان تأثیرگذار باشید، لازم است:

· اگر در پی منفعت هستید، نفع رسان باشید.

· گاهی برای گرم شدن تنور رابطه های سالم، لازم است از برخی خواسته هایتان برای خدا چشم بپوشید!

· منطقی بودن، زبانی بین المللی است؛ این زبان را یاد بگیریم.

· کلام تان را با مطالعه پُربار کنید، آدم ها، بیشتر از درخت های میوه دار بهره می برند.

· رفتار دیگران آینه رفتار ماست؛ اگر از دروغ، فریب کاری، تحقیر و … بدتان می آید، اینها را روی آینه ی روابط تان با دیگران نیندازید.

· به خواسته های منطقی دیگران احترام بگذارید.

· گاهی مخفی کاری، فاصله می سازد؛ برای نزدیکان صمیمی، دیوار فاصله نسازید.

آیت الله العظمی بهاءالدینی(ره)

انسان ممکن است بدون بصیرت دینی برای نهی از منکر، صد منکر مرتکب شود. یعنی کسی که اطلاعات دینی ندارد، گر چه حسن نیت دارد و می خواهد از منکر جلوگیری کند، ولی از روی بی اطلاعی، ده منکر مرتکب می شود. از این جهت، به تفقّه خیلی اهتمام شده است. بعد از تفقّه نوبت رهبری اجتماعی است.

امام خمینی(ره):

سوره مبارکه حشر را مطالعه کن، که گنجینه هایی از معارف و تربیت در آن است، و ارزش دارد که انسان یک عمر در آن ها تفکّر کند، و از آن ها به مدد الهی توشه ها بردارد، خصوصاً آیات اواخر آن از آنجا که می فرماید:«یا ایهاالذین آمنوا اتقواالله و لتنظر نفس ما قدمت لغد و اتقواالله ان الله خبیر بما تعملون» تا آخر سوره.

حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها:

من اصعد الی الله خالص عبادته اهبط الله عز و جل الیه افضل مصلحته

هر کس عبادت خالص خود را به سوی خدا بالا بفرستد، خداوند متعال بهترین مصلحت او را فرو می فرستد.

بحارالانوار67/249

مُبلّغ، ضامن عمر مردم است

محدث بزرگ، مرحوم حاج شیخ عباس قمی با توجه به تسلطی که بر روایات داشت، به خوبی می دانست که بدون آگاهی عمیق از مسایل دینی، اخلاص در منبر و رفتارهای انسانی میسر نیست، لذا بر فراگیری دانش و منبرهای با مطالعه و آگاهانه سخت تأکید داشت.

یکی از علمای مشهد می گوید: «واعظی بدون مطالعه به منبر رفته بود. مرحوم حاج شیخ عباس در عالم رویا به او می فرمایند: اگر انسان ضامن مالی مردم، مثلاً عطار و بقّال باشد، می تواند از عهده برآید و دِین خود را ادا کند، ولی افرادی که پای منبر می نشینند، عمر خود را در اختیار گوینده می گذارند لذا او ضامن عمر آن هاست. اگر بی مطالعه منبر برود، چگونه می تواند از عهده برآید؟!»

ضمیمه افق حوزه/ فروردین 93

امام خمینی(ره):

بدخواهان بدانند که با رفتن او(شهید مطهری) شخصیت اسلامی و علمی و فلسفی او نمی رود.

نقش استاد مطهری(ره) در آسیب شناسی دینی

این اصطلاح از علم پزشکی واگ گرفته شده است. آسیب شناسی در علم پزشکی، ترجمه اصطلاح«پاتولوژی» به معنای«دانش شناخت بافت های آسیب دیده» در بیماری هاست.

ولی وقتی این اصطلاح را، در حوزه اندیشه های دینی به کار می بریم، منظور اشکالات و مسائلی است که در کار دین و دینداری جامعه ممکن است بروز کند و به دین آسیب برساند. همه ی فعالیت های استاد شهید مطهری اعم از تألیفات، سخنرانی ها و اقدامات اجتماعی، درس هایی که می دادند همه در جهت شناخت آسیب هایی بود که به دین و دینداری وارد می شد در نتیجه تمام عمر، کارش این بود که ببیند کجا دردی و آفتی هست و در کار دین و دینداری چه درمانی می باید توصیه کرد.

اصطلاح آسیب شناسی دینی به دو بخش قابل تقسیم است: 1- آسیب شناسی دینداری که منظور شناخت آفات و موانعی است که مانع دینداری مردم می شود. 2- آسیب شناسی دینی، یعنی شناخت آفاتی است که به اصل دین لطمه می زند.

«استاد شهید مطهری بیش از هر کس دیگری و بیش از هر موضوع دیگری، علاقه مند بود که بداند چه علل و عواملی و چه آفاتی جوانان را از دین دور می کند. ایشان دو چیز را عامل اصلی در آسیب شناسی دینداری جوانان می دانست: 1- ناآگاهی جوانان از حقیقت دین 2- آلودگی اخلاقی یکی از نشانه های ناآگاهی جوانان از حقیقت دین این بود که آنها دین را یک امر غیرمعقول و غیرمنطقی می پنداشتند، خصوصاً قشرهایی که با اندیشه های غربی و علم و فلسفه غربی آشنا بودند. یکی از موفقیت های قابل توجه استاد مطهری این بود که این تصور غلط از دین را از اذهان پاک کرد و نشان داد که اسلام نظامی است که یک انسان خردمند و فرهیخته منطقی هم می تواند به آن باور داشته باشد. دین مجموعه ای از اوهام و تحکمات نیست که کسی بنا بر سلیقه و عشق خود دنبال آن باشد».

این وجهه نظر، ستون فقرات نظام فکری استاد شهید مطهری بود و همت عجیب ایشان این بود که این تهمت را از دین دور کند. «نکته ای که در دین شناسی استاد مطهری اهمیت فراوان دارد و در کنار دهها و صدها فضیلت آشکاری که در اندیشه و زندگی این عالم وارسته وجود دارد، و خود به تنهایی فضیلتی بزرگ به شمار می رود، این است که استاد عمیقاً به مسئله«تجربه دینی» توجه کرده است و این بحث در آثار و اندیشه والا و گسترده او جایگاه ویژه و ممتازی را به خود اختصاص داده است و از این جهت می توان او را با متکلمان بزرگ و پرآوازه مغرب زمین که از جهاتی سرآمد آنان نیز است مقایسه نمود.

استاد مطهری در کنار توجه به مسئله«تجربه دینی»- که در زمان ما محور مباحث فلسفه دین است- به ابعاد سیاسی- اجتماعی دین و به ویژه دین اسلام، نیز کاملاً توجه کرده اند ایشان در کتابهایی همچون«اسلام و مقتضیات زمان»، «نهضتهای اسلامی در صد ساله ی اخیر» و اغلب مجموعه ی سخنرانی ها، کنفرانس ها یا مقالات به ابعاد اجتماعی و سیاسی دین پرداخته اند و همه جا دیدگاههای پخته و سنجیده ای ارائه داده اند…

در واقع استاد مطهری بر خلاف بعضی از متکلمان جدید مغرب زمین و پاره ای از متألّهان بزرگ مسیحی در گذشته، دین را تنها در«احساس دینی» خلاصه نمی کردند. این است خطاهای رایج روزگار ماست که کسان بسیار فریفته ی آن شده اند و چنین می پندارند که دین صرفاً یک احساس شخصی و التزام و تعبّد فردی و خصوصی است و هیچ گونه ابعاد اجتماعی و سیاسی ندارد و بلکه اصلاً باید دین را از آمیخته شدن و خلط یافتن با مباحث اجتماعی و سیاسی دور نگه داشت و خدا و آخرت تنها هدف بعثت انبیاء بوده است… در حالیکه هم آموزش های دین ما و هم سیره عملی و روش زندگی پیشوایان دینی ما علیهم السلام دلیل بر این است که دین باید در امور اجتماعی و سیاسی و مسائل مربوط به زندگی بشر دخالت کند. استاد مطهری سعی کرده است که سنتزی از دیدگاههای اجتماعی، تاریخی، فلسفی، اخلاقی و عرفانی در دین شناسی و اسلام شناسی پدید بیاورد و دین را در تمامیت و جامعیّتش معرفی و عرضه نماید».

در آسیب شناسی دینداری جوانان، تصور غلط دیگری که به ناآگاهی جوانان از حقیقت دین مربوط می شود«خرافی پنداشتن دین» است، یعنی دین را مجموعه ای آمیخته و همراه با خرافات می دانستند. استاد مطهری در لابلای آثارشان با شجاعت به آن خرافاتی که دامان دین را آلوده و چهره دین را در نظر جوانان، زشت کرده بود اشاره و اعتراض کرده اند و با صراحت آنها را نفی نموده اند. مثلاً تحریف زدائی از واقعه عاشورا از این نمونه است.

دیگر از آسیب های دینی که در این بخش مطرح است، منافی دانستن دین با علوم جدید و پیشرفت و صنعت و توسعه و امثال آن است. تصور بسیاری از کسانی که با علوم غربی کم و بیش آشنا بودند، این بود که علم رقیب دین است و آنجا که علم نباشد، دین مطرح است و آنجا که علم مطرح است دیگر جایی برای تفکر دینی باقی نمی ماند. بدیهی است«وقتی که علم دشمن دین معرفی شود و علما و دانشمندان به نام دین در آتش افکنده شوند و یا سرهاشان زیر گیوتین برود مسلماً و قطعاً مردم به دین بدبین خواهند شد».

استاد مطهری سعی کرد با این درد مبارزه کند و تفهیم بکند که شناخت قانومندی های طبیعت، تحت عنوان علوم تجربی و بیان آن در قالب قوانین ریاضی، هیچ منافاتی با دین و دینداری ندارد، بلکه این از لوازم جامعه اسلامی است. استاد مطهری، از جمود و جهالت، به عنوان دو انحراف فکری و دو آفت فرهنگی یاد کرده و چنین گفته است:«دو بیماری خطرناک که همواره آدمی را در این زمینه(انطباق با پیشرفت و همرنگ نشدن با انحرافات) تهدید می کند؛ بیماری جمود و بیماری جهالت است. نتیجه بیماری اول، توقف و سکون و بازماندن از پیشروی و توسعه است و نتیجه بیماری دوم، سقوط و انحراف است. جامد از هر چه نو است، متنفر است جز با کهنه خو نمی گیرد و جاهل، هر پیدیه نوظهوری را به نام مقتضیات زمان، به نام تجدد و ترقی، موجّه می شمارد. جامد، هر تازه ای را فاسد و انحراف می خواهند، و جاهل، همه را یکجا به حساب تمدن و توسعه و علم و دانش می گذارد.

جامد، میان هسته و پوسته، وسیله و هدف، فرق نمی گذارد و از نظر او، دین مأمور حفظ آثار باستانی است. از نظر او قرآن نازل شده است برای اینکه جریان زمان را متوقف کند و اوضاع جهان را به همان حالی که هست، میخکوب نماید. جاهل، برعکس، چشم دوخته ببیند در دنیای مغرب چه مُد تازه و چه عادت نوئی پیدا شده است که فوراً تقلید کند و نام تجدد و جبر زمان روی آن بگذارد.

جامد و جاهل، متّفقاً، فرض می کنند که هر وضعی که در قدیم بوده است جزء مسائل و شعائر دینی است، با این تفاوت که جامد، نتیجه می گیرد که این شعائر را باید نگهداری کرد و جاهل، نتیجه می گیرد که اساساً دین ملازم است با کهنه پرستی و علاقه با سکون و ثبات دارد.

جامدهای متدین نما، همان طوری که به پاره ای مسائل فلسفی، بی جهت، رنگ مذهبی دادن، شکل ظاهری مادی زندگی را هم می خواستند جزو قلمرو دین به شمار آورند. افراد جاهل و بی خبر نیز تصور کردند که واقعاً همین طور است و دین برای زندگی مادی مردم شکل و صورت خاصی در نظر گرفته است و چون به فتوای علم باید شکل مادی زندگی را عوض کرد پُ ,ۀم، فتوای منسوخیت دین را صادر کرده است. جمود دسته اول و بی خبری دسته دوم، فکر موهوم تناقص علم و دین را به وجود آورد.

اسلام، هم با جمود مخالف است و هم با جهالت، خطری که متوجه اسلام است هم از ناحیه این دسته است و هم از ناحیه آن دسته. جمودها و خشک مغزی ها و علاقه نشان دادن به هر شعار قدیمی و حال آنکه ربطی به دین مقدس اسلام ندارد، بهانه به دست مردم جاهل می دهد که اسلام را مخالف تجدد به معنای واقعی بشمارند. و از طرف دیگر تقلیدها و مُد پرستی ها و غرب زدگی ها و اعتقاد به اینکه«سعادت مردم مشرق زمین، در این است که جسماً و روحاً و ظاهراً و باطناً فرنگی بشوند و تمام عادات و آداب و سنن آنها را بپذیرند و قوانین مدنی و اجتماعی خود را کورکورانه با قوانین آنها تطبیق دهند»، بهانه ای به دست جامدها داده که به هر وضع جدیدی با چشم بدبینی بنگرند و آن را خطری برای دین و استقلال و شخصیت اجتماعی ملتشان به شمار آورند».