عوامل مؤثر در تربیت دینی کودکان

مهم ترین عوامل مؤثر در تربیت دینی کودکان عبارتند از اراده، فطرت، دانسته های ارثی دانش آموز(عوامل درونی)، خانواده، مدرسه، گروه دوستان، رسانه های جمعی و مؤسسات فرهنگی و دینی(عوامل بیرونی) که در میان این عوامل نقش کلیدی و اصلی از آنِ اراده دانش آموز و دانسته های فطری و ارثی اوست. در میان عوامل بیرونی در سال های اولیه مدرسه، به ترتیب خانواده، مدرسه و تلویزیون نقش اصلی را در شکل گیری شخصیت دینی دانش آموز ایفا می کنند. اما به تدریج نقش مدرسه و گروه دوستان پُررنگ تر می شود. رسانه های جمعی دیگر مانند روزنامه ها، کتاب ها، مجلات و جزء این ها نقش خود را بیشتر از طریق سایر عوامل تربیتی و نه به صورت مستقیم ایفا می کنند.
روش های تربیت دینی کودکان
کودک، امانت الهی و ودیعه ای آسمانی است که به پدر و مادر داده شده است. اسلام پدران و مادران را در امر تربیت دینی و اخلاقی فرزندان خویش مسئول می داند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم در این باره می فرماید:«ادّبوا اولادکم فانکم مسئولون». علی علیه السلام نیز فرموده اند:«اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم». قلب پاک کودک گوهری گرانمایه و نفیس و آیینه ای روشن است که از هر نقش و نگاری خالی است و در عین حال قابلیت پذیرش هر نقشی را دارد. هدایت کودکان جز از طریق پرورش صحیح مذهبی آنان میسر نمی شود. بهتر است آموزش مسائل دینی به صورت«آموزش غیر مستقیم» باشد و هر کودک به تناسب میزان تمایل و توان خویش کشف کند و یاد بگیرد.
تربیت دینی کودک از طریق بازی
پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و سلم می فرماید:«مَن کانَ عِندَهُ صبی فلیتصاب له». هر کس در نزدش کودکی است باید رفتارهای متناسب با کودک انجام دهد و خود را به صورت همبازی او درآورد».
هر قدر بتوانیم شیوه های تربیتی کودکان را با بازی و سرگرمی همراه کنیم و جنبه اجبار و تحکّم را کاهش دهیم، موفق تر خواهیم بود. در سیره حضرت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بزرگداشت کودکان و اهمیت دادن به بازی آنان بسیار چشمگیر است. چنان که بزرگ معلّم عالم بشری، سجده ی خویش را در نماز چندان طولانی می کند که نوادگان عزیزشان بازی اسب سواری خویش را به پایان برسانند.
معلم می تواند نحوه ی وضو گرفتن را به صورت نمایش و بازی به کودکان آموزش دهد و از کودکان بخواهد که آنان نیز این کار را تکرار کنند. همچنین معلّمان می توانند از بازی هایی که جنبه اتحاد و پیروزی، تعاون و همکاری و گذشت و فداکاری دارند استفاده کنند.
تربیت دینی کودکان از طریق ارائه الگو
کودکان همواره کنجکاوانه به محیط اطراف می نگرند و با توجه و دقت خاص، رفتارهای کلامی و غیرکلامی بزرگترها به خصوص پدر و مادر خود را در شرایط و موقعیت های مختلف مشاهده می کنند و از آن سرمشق می گیرند. در فرایند شکل گیری شخصیت کودکان، بیشترین نقش بر عهده ی الگوهای رفتاری است؛ چرا که یادگیری، احساس رفتار آدمی را تشکیل می دهد. یادگیری های غیرمستقیم، ضمنی یا مشاهده ای، پایدارترین و مؤثرترین یادگیری ها محسوب می شود. هر قدر الگوهای رفتاری در نظر کودکان از شخصیت محبوب تری برخوردار باشند، رفتارهای کلامی و غیرکلامی آنان بیشتر مورد توجه کودکان قرار می گیرند.
اهمیت نقش الگویی معلم نیز در تحقیقات جدید مورد تأیید قرار گرفته است. یک بررسی علمی در این رابطه نشان داد که قریب 35درصد کودکان در هفت سال دوم زندگی دوست دارند، همچون معلم خود باشند. معلم در کلاس برای دانش آموزان خود نقش امامت دارد. بر اساس فرمایش حضرت علی علیه السلام یکی از وظایف عمده او این است که قبل از آن که به تعلیم دیگران بپردازد و قبل از آن که با زبانش ادب کند با سیره ی عملی اش آنها را تأدیب کند؛ چون کسی که معلم و ادب کننده ی خویش است به احترام سزاوارتر است از کسی که معلم و مربی مردم است.
ادامه دارد…