تکامل فقه در بستر زمان

ما تنها اگر فقه خودمان را در نظر بگیریم، شیخ صدوق و شیخ مفید و حتّی شیخ طوسی را در فهم معانی(کلمات) پیغمبر در مسائل فقهی در نظر بگیریم و بعد بیاییم نهصد سال بعدش، شیخ مرتضی انصاری را در نظر بگیریم، می بینیم مرتضی انصاری در نهصد سال بعد از شیخ طوسی و شیخ مفید و شیخ صدوق، بهتر می تواند سخن پیغمبر را تحلیل کند؛ آیا از این جهت است که شیخ مرتضی نبوغ بیشتری از شیخ طوسی داشته است؟

نه؛ علمِ زمان او وسعت بیشتری از علمِ زمان شیخ طوسی دارد؛ علم جلوتر رفته است و در نتیجه، این بهتر می تواند به عمق سخن پیغمبر برسد تا او که در هزار سال قبل بوده است.

آینده هم همین طور است. صد سال دیگر، دویست سال دیگر، افرادی پیدا خواهند شد که خیلی عمیق تر از شیخ انصاری، سخنان پیغمبر را درک کنند.

سیری در سیره نبوی، ص47