جرج جرداق:
اگر بزرگانمان را به دور از فضای تقلیدی که در آن شخصیتها و تاریخمان را تحلیل می کنیم، بشناسیم، خواهیم دید که علی بن ابی طالب از نوادر آنان است؛ آنان که محور عظمت و بزرگیشان ایمان کامل به کرامت انسان و حق مقدس او برای زندگی آزاد و ارجمند است و می دانند انسان همواره در تحول است و جمود و واپسگرایی و درنگ در موقعیتی از موقعیتهای گذشته یا حال، چیزی جز بانگ مرگ و دلیل نابودی نیست. بین بزرگان تاریخ، کسانی که بذر این قاعده اساسی تحول را در خرد تو بپاشند و در جانت بیفکنند، بسیار اندکاند و گویی علی این قاعده را از زبان طبیعت و دل زندگی بیرون کشیده است که: «فرزندانتان را بر اخلاق خویش نپرورانید؛ زیرا آنان برای روزگاری غیر از روزگار شما آفریده شده اند.»[۱]
در بین بزرگان تاریخ، اندکاند کسانی که نهال این قاعده بزرگ را که بر همه روشهای انسانی برتری دارد و با هر نشاطی و هر کاری همراه است، در خرد و جان تو بکارند که: «هر کس دو روزش همگون باشد، زیان دیده است.» علی بن ابی طالب با این سخن جز این نمی گوید که: زیان دامنگیر جمعی نمی شود، مگر آن گاه که حال و گذشتهشان همگون باشد و بهرهمندی در آن است که امروزشان بهتر از دیروزشان باشد، و چنین چیزی فراچنگ نمی آید مگر با همگامی با روند ناآرام و بی سکون زندگی! واقعاً بین بزرگان تاریخ، اندکاند کسانی که در خرد و جان تو بذر قوانین عدالت هستی را که از خود می جوشد و بر خود می ایستد، این گونه بپاشند و آن را به نبوغ خویش کشف کنند که: «هرکش زشتخوست، خویش را آزار می دهد.» بین بزرگان تاریخ واقعاً کماند کسانی که بفهمند، زندگی کنند و بگویند: «هر انسانی در آفرینش مانند توست» و «همه مردم برابرند.»[۲]
در بین بزرگان تاریخ، اندکاند کسانی که بدانند: «احتکار جرم است» و «هیچ نیازمندی گرسنه نمی شود، مگر به خاطر بهره مندیِ برخوردار» و «گناهی که هرگز بخشوده نمی شود، ستم بندگان بر یکدیگر است» و آنگاه بر پایه این فهم ارجمند، قانون وضع کنند و برنامه ریزی کنند.[۳]
بین بزرگان تاریخ بسیار اندکاند کسانی که با همه این مبانی اساسی زندگی کنند، بیان کنند، بر اساس آنها روشهای فکری و اجتماعی درهمتنیدهای بهپا دارند، به یاری آنها از فضای افکار جدا از یکدیگر بیرون آیند و بنیاد منظم یگانه ای با این پایه ها و ستونهای محکم، پی افکنند.[۴]
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1 . جرداق، امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، ترجمه محمد علی سلطانی، ج1-2، ص21.
2 . جرداق، امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، ترجمه محمد علی سلطانی، ج1-2، ص21.
3 . جرداق، امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، ترجمه محمد علی سلطانی، ج1-2، ص21-22.
4 . جرداق، امام علی(ع) صدای عدالت انسانی، ترجمه محمد علی سلطانی، ج1-2، ص22.