اعتکاف قبل از اسلام نیز در بین ادیان الهی وجود داشته و در بین پیامبران

وادیان الهی جایگاه ویژه ای داشته است.

آنچه از قرآن به صراحت دریافت می شود ، اصل وجود عبادتی به نام اعتکاف

است که در بسیاری از ادیان الهی ، از جمله اسلام ، وجود داشته است. اما

از چگونگی کیفیت و شرایط آن ، اطلاعی دردست نیست ؛ به ویژه اینکه با

تحریف ادیان آسمانی قبل از اسلام ،بسیاری از عبادات آنها ، به فراموشی

سپرده شده و جز صورتی بی روح از آن باقی نمانده است.

خداوند متعال می فرماید :«به ابراهیم و اسماعیل سفارش نمو دیم تا

خانه ام را برای   طواف کنندگان ، معتکفان و نماز گزاران تطهیر کنند.»

بقره  125   پی برد که در از این آیه می توان زمان حضرت ابراهیم و

اسماعیل علیه السلام عبادتی به نام اعتکاف وجود داشته است. در

شریعت حضرت ابراهیم اعتکاف عملی بوده که از مناسک و عبادات الهی

محسوب می شده و پیروان ایشان به این عمل مبادرت می ورزیدند.

مرحوم علامه مجلسی در «بحار الانوار » به نقل از طبرسی آورده است

که : حضرت سلیمان در مسجد بیت المقدس به مدت یک سال و دو سال،

یک ماه ودو ماه (کمتر و بیشتر) اعتکاف می کرد

و آب و غذا برای آن حضرت فراهم می شد و او در همان جا به عبادت

می پرداخت و در ادامه این روایات آمده است که حتی مرگ سلیمان در

همان جا و در حال اعتکاف اتفاق افتاد…

حضرت مریم آن گاه که به افتخار ملاقات با فرشته الهی نایل آمد، از مردم

فاصله گرفت و در خلوت به سر برد تا در مکانی خالی و فارغ از هر گونه

دغدغه به راز و نیاز با خدای خود بپردازد و چیزی او را از یاد محبوب غافل

نکند. به همین جهت طرف شرق بیت المقدس را که شاید محلی آرام تر

و یا از نظر تابش آفتاب پاک تر و مناسب تر بود ، برگزید.

حضرت موسی با آن که مسؤولیت سنگین رهبری و هدایت امت را بر

دوش داشت ،  برای مدت زمانی ، آنان را ترک و برای خلوت با محبوب

خویش به خلوتگاه کوه طور شتافت . او در پاسخ به پدسش خداوند که

فرمود : چرا قوم خود را رها کردی و با عجله به سوی ما شتافتی؟

عرض کرد :  پروردگارا !  به سوی تو آمدم تا از من راضی شوی.

در کتب مقدسی چون تورات و انجیل یا عهد قدیم و جدید  نیز می توان

علامات و اشاراتی بر مراسم  یا عباداتی ملازم با خلوت نشینی و

جدایی از اجتماع پیداکرد ؛ اما آنچه که به طور وضوح در آیین مسیحیت ،

رواج دارد و در ظاهر شبیه به اعتکاف است ، مسأله رهبانیت می باشد.

اجداد پیامبر اسلام   صلی الله علیه و آله   از پیروان دین حنیف به شمار

می روند. اعتکاف در غارها و بیابانها و کو هها ، به عده ای از این حنفاء

نسبت داده شده است.  آنان در جاهای خلوتی که از مردم دور بود به

اعتکاف پرداخته وخود را در آن محبوس می کردند و جز برای نیاز های شدید

و ضروری ، از آن خارج نمی شدند و در آن اماکن به عبادت و تأمل و تفکر در

هستی پرداخته و در جستجوی راستی و حقیقت بودند.

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله هر از چند گاهی به دور از غوغای مکه

و هیاهوی بت پرستان ، خود را به غار حراء می رسانید و به پرستش معبود

حقیقی مشغول می شد.

میزان توجه پیامبر  صلی الله علیه وآله  به بر پایی اعتکاف بسیار در خور

دقت و تامل است . آن حضرت با وجود مسؤلیت بزرگ اجتماعی که بر دوش

داشت ، خود را از اعتکاف بی نیاز نمی دانست. چنانکه امام صادق

علیه السلام فرمودند : رسول خدا در دهه آخر ماه مبارک رمضان

در مسجد متعکف می شدند و برای آن حضرت خیمه ای که از مو بافته

شده بود ، در مسجد بر پامی شد.

از زمانی که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله   اعتکاف را به مسلمانان

آموزش داد،  این سنت اسلامی در میان مسلمانان رواج پیدا کرد.

اعتکاف در کشور ایران تاریخچه پر فراز و نشیب داشته است. در هر عصری

که عالمان بر جسته دینی به اعتکاف اهتمام ورزیده اند ، مردم مسلمان

نیز از آنان پیروی کرده و به اعتکاف بها داده اند.

 در عصر صفوی ، در سایه تلاش های دو عالم بزرگ آن زمان مر حوم

« شیخ بهایی » و « شیخ لطف الله میسی عاملی اصفهانی » ، اعتکاف

در شهر های ایران ، در دو پایتخت صفویه ،  یعنی قزوین و اصفهان رونق

خاصی یافته است.  پس از آمدن حضرت آیت الله شیخ حاج عبد الکریم

حائری یزدی به شهر مقدس قم  وتأسیس حوزه علمیه قم در جوار

حرم حضرت معصومه علیها السلام ، سنت الهی اعتکاف رنگ و بوی

دیگری به خودگرفت .

این سنت الهی که در طی چند قرن ، بعد از دوران شیخ لطف الله و

شیخ بهایی  نوساناتی به خود گرفته بود ، تولدی جدید یافت.

عالم ربانی میرزا مهدی بروجردی در سده اخیر پایه گذار این سنت حسنه

در شهر قم بود.

رفته رفته به دیگر شهرهای ایران سرایت کرد.وی به علت ایجاد جو خفقان

رضا خانی به تنهایی در مسجد امام حسن علیه السلام  معتکف می شد

و هیچ کس همراه او نبود و بعدها یکی دیگر از علما به او ملحق شد و پس

از چندی ، پای دیگران نیز به این سنت کشیده شد ، به حدی که آیت الله

بروجردی دروس حوزه علمیه را جهت شرکت طلاب در مراسم اعتکاف ، تعطیل

کردند.

امروزه در بسیاری از شهرهای ایران در روز های سیزدهم و چهار دهم و پانزدهم

ماه پر فیض رجب ، مراسم اعتکاف در مساجد جامع شهرها بر پا می شود. در

این سه روز خیل عظیم انسانها دست از فعالیتهای روزمره شسته و خانه خدا

را منزلگاه خود قرار می دهند تا شاید از این رهگذر، به قرب الهی نایل آیند.