ایمان چیست؟
بهترین چیز برای هر مسلمان، ایمان او است که بر اساس آن سایر اعمال او مورد قبول درگاه حق واقع می شود. قبل از هر چیز باید تعریفی صحیح و جامع از ایمان ارائه داد و بهترین تعریف در خصوص ایمان؛ کلام مولای متقیان امیرمؤمنان علی علیه السلام است. ایشان در نهج البلاغه، کلمات قصار، ص227 می فرماید: الایمانُ مَعرِفَه بِالقَلبِ وَ اِقرار بِاللِّسانِ وَ عَمَلِ بِالارکانِ.
مولا علی علیه السلام در این جا ایمان را دارای سه رکن دانسته اند: نخست معرفت؛ یعنی شناختی صحیح و بر اساس یقین لازم است. دومین رکن اقرار به زبان است و سومین مرحله، عمل به ایمان است؛ یعنی این که اگر ایمان به چیزی دارد در عمل هم نشان دهد.
اینک این پرسش مطرح می شود که انسان باید به چند چیز ایمان داشته باشد؟
قرآن چیزهایی را که انسان باید به آن ایمان بیاورد چنین بیان کرده است:«ءامَن بِاللهِ وَ الیَومِ الآخِرِ وَ المَلائِکَه وَ الکِتاب و النّبیّین.(سوره بقره، آیه177) خداوند در این آیه می فرماید: انسان باید به پنج چیز ایمان داشته باشد: ا. خدا، 2. جهان آخرت، 3. فرشتگان، 4. کتاب- که منظور قرآن، تورات و انجیل است-، 5. پیغمبران- یعنی ایمان آوردن به 124 هزار پیغمبر که از سوی خدا برای هدایت بشر فرستاده شده اند- اگر کسی به هیچ کدام از آن ها ایمان نداشته باشد، فاسق است.»
بنابراین می توان ایمان را به چهار نوع تقسیم بندی کرد.
1. ایمان تقلیدی
2. ایمان تحقیقی
3. ایمان حرفی
4. ایمان اضطراری
الف: ایمان تقلیدی: ایمانی است که قرآن در آیات52 و 53 سوره ی انبیاء به آن اشاره کرده است«اِذ قالَ لِأبیهِ وَ قَومِهِ ما هذِهِ التَّماثیلُ الَّتی اَنتُم لَهَا عاکِفُونَ. قالوا وَجَدنا آباءَنا لَهَا عَابِدِینَ. آن گاه که(ابراهیم) به پدر و قوم خود گفت: این مجسمه هایی که شما همواره عبادتشان می کنید چیست؟
آن ها پاسخ دادند: ما پدران خود را بر پرستش این بُت ها یافتیم» پس چون پدران آن ها بت پرست بودند آن ها هم به تقلید از آن ها بُت می پرستیدند.
ب: ایمان تحقیقی، ایمان تحقیقی ایمانی است که در سوره آل عمران، آیات 190 و 191 به آن اشاره شده است:«اِنَّ فی خَلقِ السَّمواتِ وَ الأرضِ و اختلافِ اللیلِ و النّهار لآیاتِ لأولی الالباب. الذین یذکرون الله قیاماً و قعوداً و علی جنوبهم و یتفکّرونَ فی خلق السَّموات و الارض ربّنا ما خلقت هذا باطلا سبحانک فقنا عذاب النّار؛ مسلّماً در آفرینش آسمان ها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز برای خردمندان نشانه هایی است. همانا که خدا را(در همه احوال) ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد می کنند و در آفرینش آسمان ها و زمین می اندیشند(که): پروردگارا! اینها را بیهوده نیافریده ای، منزهی تو! پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار».
این آیه دلالت بر ایمان تحقیقی می کند. یعنی این که خدایی که از همه موجودات بی نیازتر است و همه موجودات عالم به او نیاز دارند.
ج. ایمان حرفی: ایمان حرفی، ایمانی است که فرد فقط با زبان می گوید ایمان دارم. خداوند در سوره ی حج، آیه 11 می فرماید:« وَ مِنَ النّاسِ مَن یَعبُدُ اللهَ عَلی حَرفٍ فَاِن اَصَابَهُ خیرُ اطمَاَنَّ بِهِ و إن اَصَابَتهُ فِتنَه انقَلَبَ علی وَجهِهِ خَسِرَ الدُّنیا وَ الآخِرَهَ ذلِکَ هُوَ الخُسرانُ المُبین؛ و از میان مردم کسی است که خدا را فقط بر یک حال{و بدون عمل} می پرستد، پس اگر خیری به او برسد بدان اطمینان یابد و چون بلایی بدو رسد روی برتابد. در دنیا و آخرت زیان دیده است، این است هامن زیان آشکار».
د: ایمان اضطراری: ایمان اضطراری ایمانی است که شخص هیچ راهی و چاره ای ندارد و می گوید: من ایمان به خداوند می آورم. خداوند در سوره ی یونس، آیه ی 90 می فرماید:«و جَاوَزنا ببنی اسرائیلَ البحر فَاَتبَعَهُم فِرعَونُ وَ جُنُودُه بغیاً و عدواً حتّی اذا اَدرَکَهُ الغَرقُ قالَ ءامَنتُ اَنَّهُ لا اِلهَ اِلّا الّذِی ءامَنَت بِه بنوا اِسرائیل و اَنَا مِنَ المُسلِمِینَ؛ و فرزندان اسرائیل را از دریا گذراندیم، پس فرعون و سپاهیانش از روی ستم و تجاوز آنان را دنبال کردند تا وقتی که در شرف غرق شدن قرار گرفت، گفت: ایمان آوردم که هیچ معبودی جز آن که فرزندان اسرائیل به او گرویده اند، نیست و من از تسلیم شدگانم».
در این آیه چون فرعون دید که خود و سپاهیانش در حال نابود شدن هستند، گفت:«اینک من ایمان آوردم در حالی که چنین ایمانی اصلاً فایده ای ندارد».
نشریه قرآنی بشارت/شماره46