کودک و قرآن آموزی
اشاره
یکی از مسائلی که در زمینه ی تربیت دینی و معنوی کودکان اهمیت پیدا می کند، نحوه ی آشنایی آنان با کتاب خدا و پیام های آسمانی است.
در سیره ی تربیتی معصومین(ع) هم توجه دادن به کودکان به کتاب الهی جایگاه ویژه ای دارد. پیامبر اعظم(ص) در این باره می فرمایند:«کسی که پیش از بلوغ قرآن بخواند، به تحقیق در کودکی به او حکمت داده شده است».
در روایتی از امام علی(ع)، یادگیری قرآن از حقوق فرزندان بر پدر شمرده شده و پدر مکلف است در کنار انتخاب نام نیکو و ادب آموزی، به قرآن آموزی کودک هم اهتمام ورزد. در برخی از روایات، حتی نسبت به آموزش سوره های خاصی به کودکان سفارش شده است. به عنوان نمونه در روایتی از امام صادق(ع) می خوانیم که به کودکان خود سوره ی یس را آموزش دهید که این سوره ریحانه و گُل قرآن است.
وجود چنین آموزه هایی در کنار یافته های پژوهشی که در این زمینه وجود دارد، ضرورت آشنایی کودکان با قرآن را به والدین گوشزد می نماید. بدیهی است که چنین هدف مقدس و مهمی، با ظرافت هایی که دارد، نیازمند آگاهی بیشتر والدین از برداشت های کودکان از کتاب خدا و راه های درست انتقال مفاهیم قرآن و ایجاد انس میان فرزندان و قرآن کریم است.
برداشت کودکان از کتاب خدا
برداشت کودکان از قرآن در دوره ی تحول، متفاوت است. بر اساس پژوهش های انجام شده برای خردسالان و کودکان تا 9 سالگی، اهمیت کتاب الهی، بیشتر متوجه ظاهر فیزیکی آن مانند اندازه، رنگ، نوع چاپ و استفاده ی زیاد از آن می باشد که از دیگر کتابها متمایز می شود. کودکان پس از این سن تا 12 سالگی، از قرآن، به عنوان کتابی بسیار قدیمی، تنها کتاب کاملاً صحیح یا کتابی که ما مطالبی را درباره ی خدا و پیامبر از آن می آموزیم، یاد می کنند و شناختی کامل تر نسبت به دوره ی قبل از آن پیدا می کنند.
در دوره ی سنی 12 تا 15 سالگی، بر این باورند که قرآن کتابی سودمند در زندگی است که به ما می گوید چه کاری را باید انجام داد و چه کاری را نباید انجام داد و نسبت به سایر کتابها از حجّت بیشتری بهره مند بوده، معارف دینی افزون تری در آن مطرح گردیده است.
پس از عبور از این سن و ورود به دنیای بزرگسالان که با بلوغ آغاز می شود، برداشت از این کتاب به منزله ی منبع اصلی دین که از وحی گرفته شده است، تحول یافته و بر اهمیت معنوی و روحانی آن تکیه می شود.
راهکارهای ارتباط دادن فرزندان با قرآن
در مسیر پرورش دینی و معنوی کودکان و آشنا ساختن آنها با دستورهای الهی، لازم است به تدریج و متناسب با سن مخاطبان خود، قرآن را به آنها معرفی کنید. برای این کار لازم است نخست قرآن را وارد زندگی خود کنید. این قانون اساسی ایجاد ارتباط میان فرزندان و کتاب آسمانی است.
راهبردهای زیر به شما کمک خواهند کرد تا گنجینه های مورد بحث را در اختیار فرزندتان قرار دهید.
1- تنوع موضوعات کتاب آسمانی را مد نظر قرار دهید
قرآن حاوی موضوعاتی متعدد مانند داستان، نظریه، اصول اخلاقی، اصول اعتقادی، عبادات فردی و نظایر اینهاست. اگر چه کودکان شما سرانجام با این تنوع موضوعات آشنا خواهند شد، اما در هر سنی باید موضوعات ویژه ای مورد توجه قرار بگیرند. به عنوان مثال برای کودکان 4 تا 5 ساله، داستان های ساده و صریح به ویژه مواردی که دارای شخصیت های حیوانات و کودکان باشد مانند داستان هدهد یا مورچه در سوره ی نمل، جذاب است. همچنین در این سن، توضیح ساده ی حق و باطل و درستی و نادرستی می تواند با توجه به سرگذشت های قرآنی مفید باشد. در کنار این افزایش شناخت، خواندن آیات با صدایی دلنشین، فضای دوست داشتنی را برای کودکان رقم می زند.
برای کودکان 6 تا 9 ساله، داستان های مهیّج قرآنی می تواند جلب توجه کنند. بیان داستان های رویارویی مستقیم با خداوند(مثبت و منفی) مثل تقاضای ملاقات حضرت موسی(ع)، بیان اصول اخلاقی متناسب با این سن مانند احترام به پدر و مادر و نیز خواندن آیات با قرائت در دو جنبه ی شناختی و رفتاری کودک تأثیرگذار است.
برای کودکان 9 تا 12 ساله، بازگویی داستان ها و الگوهای شخصیتی مانند بردباری حضرت ابراهیم(ع) و تلاش پیامبر اکرم(ص) در کمک به انسان ها مفید است. نیز آموزش آیاتی که باورهای کلیدی را مطرح کرده اند و به یگانگی خداوند، ارسال پامبران از سوی خداوند و دیگر باورهای اصلی پرداخته اند، می تواند سودمند باشد. در این سن، اختصاص اوقاتی برای انجام تکالیف مذهبی و وظایف اخلاقی و حفظ آیات می تواند در ایجاد انس میان کودکان و قرآن نقش مؤثری داشته باشد.
2- قرآن را به گونه ای جذاب به فرزندتان معرفی کنید
برای این کار می توانید در شرایط مناسب مثل هنگام خواب، از داستان های قرآنی که مایه ی آرامش ذهنی کودکان می شود، بهره بگیرید. همچنین می توانید کودکان را تشویق کنید تا با عمل کردن به دستورات ساده قرآنی، مجموعه ای از رفتارهای خوب را در خود ایجاد کنند. مانند تمرین سلام گفتن، احترام به بزرگترها، نظافت و دیگر دستورهای اخلاقی. لازم است والدین تغییرات رفتاری فرزندان را مورد توجه قرار داده و گاهی با خرید هدیه از این پیشرفت او تمجید به عمل آورند.
حضور در جلسات قرآنی به صورت منظم یا پراکنده به همراه خاطرات خوبی که قبل و بعد از جلسات توسط شما ایجاد می شود، می تواند خوشایندی این ارتباط را دو چندان کند.
3- فرزندتان را با متن اصلی قرآن آشنا سازید
برای این کار راه های مختلفی وجود دارد:
- از کتابهای تهیه شده برای کودکان استفاده کنید. مانند مجموعه ای که در مؤسسات قرآنی معتبر همانند«جامعه القرآن» تهیه می شود.
- آیات قران را به زبانی قابل فهم برای فرزندتان نقل کنید. در بیان آیات قرآن،به نیاز کودک و خزانه لغات او و میزان درک وی توجه داشته باشید. ساده ترین روش و ترجمه را با خلاقیت خود بیامیزید و مفهوم را به شیوه ای شیوا و قابل فهم به کودک منتقل کنید.
- از وسایل کمک آموزشی استفاده کنید.مانند فیلم تلاوت های قرآنی خصوصا توسط قاریان کودک و نونهال ، نقاشی های قرآنی که در نمایشگاه های قرآنی به معرض دید گذاشته می شوند یا در مجلات قرآنی ویژه ی کودکان ارائه می گردند، کتاب هایی که در آنها داستان های قرآنی یا پیام های ساده قرآنی مطرح شده اند، گروه های جمع خوانی قرآن و سرود های قرآنی و…
- به فرزندتان کمک کنید تا آیات کاربردی در هر سنی را حفظ کند. کودکان 3تا10 ساله، قدرت حافظه ی بیشتری دارند و بیش از آنکه بفهمند، حفظ می کنند. حفظ این آیات به صورت گنجینه ای درون آنها ذخیره شده و هنگامی که قادر به درک و فهم مطالب باشند، کمک مؤثری به آنها خواهد کرد. در حفظ آیات، میزان علاقه مندی و توانایی کودک تان را لحاظ کنید و از هر گونه تحمیل و اجباری پرهیز نمایید.
4-از تمثیل های دینی یا خود ساخته استفاده کنید
مثال هایی که سمبل پاکی، توانایی، امید به خداوند، تلاش برای کمک به دیگران و دیگر اسوه های موجود در قرآن را معرفی می کنند.
5- از منابع منتشر شده استفاده کنید
این منابع مورد مباحث ایمانی و خداشناسی تهیه شده و از جذابیت لازم برای بچه ها برخوردارند.
6- به روش های خود تنوع دهید
قصه گویی، سؤال کردن، توضیح دادن، با صدای بلند خواندن، سرود خوانی، دعا کردن، تماشای طبیعت، یک نقاشی زیبا در محیطی ساکت و گفت و گو درباره اتفاقات روزانه و پیوند زدن آنها با مسائل قرآنی می توانند سودمند باشند.
7- برای رشد قرآنی فرزندان خود وقت و هزینه صرف کنید
رشد فرزندان در زمینه ی قرآنی، نیازمند توجه بیشتر شما و برنامه ریزی مناسب است. بسنده کردن به فعالیت های کلاسی در زمینه ی قرآن برای کودکان کافی نیست. خود شما می توانید در علاقه مندی به قرآن الگو باشید.
- زمانی که کودکتان شما را مشغول تلاوت قرآن در منزل می بیند یا برای یافتن پاسخ به یکی از سؤالات قرآنی، در حال تلاش مشاهده می کند، عملا نسبت به قرآن نگاه جدی تری خواهد داشت.
- اهتمام و تماشای تلاوت هایی که از شبکه ی قرآن پخش می شود، در کنار تماشای سایر برنامه های تلویزیون، انس به قرآن را برای کودک آسان تر می نماید.
- اشتراک مجلات قرآنی مناسب با سن فرزندتان، می تواند هدیه ای بسیار مناسب برای او و گامی مؤثر در شکل گیری شخصیت قرآنی وی باشد.
- خرید نرم افزارهای قرآنی مناسب با سن فرزندتان، با مشورتی که با مؤسسات تولید نرم افزار خواهید داشت، می تواند در استفاده ی بهینه ی کودکان از رسانه ی جدید و نیز انس با قرآن تأثیرات شگرفی داشته باشد. نرم افزارهایی که به آموزش قرآن و مفاهیم آن می پردازند، سی دی های کارتون که داستان های قرآنی را به نمایش می گذارند و نیز بازی های قرآنی مناسب از این شمار هستند.
- احترام گذاشتن به نوای قرآن، قرار دادن قرآن در بهترین جای منزل، دراز نکردن پا به طرف قرآن، نگهداری آن در محفظه ی مناسب و نیز گذاشتن آن روی رحل به هنگام تلاوت، جنبه های ظاهری احترام به قرآن را آموزش می دهد.
- آشنا ساختن کودکان با قاریان قرآن، فراهم کردن زمینه ی مسابقه ی قرآنی، تشویق به جست و جو در آیات قرآن به صورت مسابقه و نیز بلند خواندن و ترجمه برخی از آیات قرآن به هنگام تلاوت، فضای روانی مناسبی را برای انس با قرآن فراهم می سازد.
- می توانید شبها زمانی که کودکان برای استراحت آماده می شوند، با تلاوت قرآن خودتان یا پخش نوای قرآن از طریق شبکه های تلویزیونی و رادیویی، آرامش معنوی حاصل از قرآن را به فرزندان خود هدیه کنید.
- استعدادهای قرآنی فرزند خود را در زمینه های گوناگون شناسایی کرده و برای شکوفایی آن به اندازه ی دیگر توانایی های کودکت تان برنامه ریزی کنید.
- ارتباط خود را با دوستان و خانواده های قرآنی بیشتر نموده و از این طریق افق روشنی را در اختیار فرزند خود قرار دهید.
- هر گاه فرزند شما با یکی از کودکان موفق در فعالیتهای قرآنی رابطه ی دوستی برقرار نمود، او را در ادامه ی این رابطه و بهره گیری از توانایی های قرآنی دوست خود تشویق نمایید.
- در منزل به مناسبت های مختلف از قرآن، آثار و برکات آن سخن بگویید. به عنوان مثال می توانید به هنگام شروع مسافرت، با توصیه ی فرزندان به خواندن آیت الکرسی آنها را در جریان برکات این آیات قرار دهید.
- فرزندان خود را تشویق کنید تا در مجالس خانوادگی، مسابقات و بازی های قرآنی داشته باشند.