شرح دعای سحر(۳)

معنای عظیم در لسان دعا

«عظيم» اسمى از اسماء صفات الهى است، و صفت اين اسم «عظمت» است. «عظمت» به معناى كبريايى است و درجايى عظمت استعمال مى‏شود كه صفات عالى داشته باشد.

انسان سالك الى اللّه‏ در سير و سلوك و در تعالى و ارتقاى وجودى، عظمت الهى را مسألت مى‏كند تا آيينه و مظهر عظمت خداى متعال بشود، و در عين حال عالى‏ترين مرتبه عظمت را خواستار است.

«اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ مِنْ عَظَمَتِكَ بِاَعْظَمِها وَكُلُّ عَظَمَتِكَ عَظيمَةٌ، اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ بِعَظَمَتِكَ كُلِّها»

خداوندا! بزرگترين مراتب عظمتت را خواستارم، در حالى كه همه مراتب عظمتت بزرگ است، خدايا! درخواست مى‏كنم بحق تمام مراتب عظمتت.

«عظيم» اسمى از اسماء صفات الهى است، و صفت اين اسم «عظمت» است. «عظمت» به معناى كبريايى است و درجايى عظمت استعمال مى‏شود كه صفات عالى داشته باشد. اگر چيزى از نظر معنا بزرگ باشد به او «عظيم» مى‏گويند. و اگر از نظر ظاهرى و سعه وجودى بزرگ باشد به او «كبير» گفته مى‏شود. خداى‏سبحان از نظر ذات، عظيم است، زيرا ذات اقدس الهى مستجمع جميع صفات كماليه است. و از نظر صفات هم عظيم است، زيرا هر جمال و جلالى در سراسر جهان با تمام نظم و اسرار شگفت‏ انگيزش صنع بى‏بديل خداى عظيم است.

سراسر جهان، مظهر صفات جمال و جلال اوست. و از نظر فعل نيز عظيم است، زيرا سراسر عالم با تمام نظم و اسرار شگفت‏انگيزش، صنع بى‏بديل اوست، پس خداى سبحان عظيم است از حيث ذات و عظيم است از حيث صفت و عظيم است از حيث فعل، و از عظمت فعل الهى معلوم مى‏شود عظمت آن اسمى كه مربى چنان فعل عظيمى است، زيرا ظهور عظمت فاعل به عظمت فعل اوست. و همه موجودات از آسمان‏هاى عوالم عقول و ارواح گرفته تا زمين‏هايى كه مسكن اجساد و ارواح است همگى از نشانه‏هاى عظمت الهى است كه همه چيز را فرا گرفته است، «وَ بِعَظَمَتِكَ الَتى مَلَأَتْ كُلَّ شَى‏ءٍ» ، و به عظمتت آن‏چنان عظمتى كه سراسر عالم را پر كرده است.

*هر صفت جلال را جمالى است

عظمت از صفات جلال است، و در فصل دوم معلوم شد كه هر صفت جلال را جمالى است و اگر اين جهت نبود و لطف و رحمت در عظمت و قهر مختفى نبود، دل هيچ سالكى را طاقت مشاهده قهر و عظمت نبود و ديده هيچ عارفى تاب نگاه آن را نداشت.

بارى! هيچ يك از موجودات نظام هستى را طاقت آن نيست كه نور عظمت و جلال حق‏تعالى را مشاهده كند، و نظاره‏گر حضرت كبريايى شود. و اگر خداى عظيم به نور عظمت و هيبت بر آنها تجلّى فرمايد، اركان همه در نور عظمت و قهر الهى متزلزل خواهد شد. و روزى كه نور عظمت حق تجلّى كند، همه موجودات در تابش نور عظمت او مستهلك خواهند شد و آن روز، روز رجوع تامّ و روز بروز احديّت و مالكيت مطلقه است. «لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ للّه‏ِِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ» .

ملك و ملكوت و دنيا و آخرت از آن اوست. او سرپرست مطلق، فرمانرواى بى‏منازع و مالك بى‏مشارك دنيا و آخرت است. اين حقيقت هم اكنون ثابت است، ولى در جهان آخرت روشن مى‏شود، مالكيت مطلق او در آن روز ظهور مى‏كند.

*قاهريت خداى سبحان

قاهريت خداى سبحان همان تجلّى عظمت اوست، قهر كه از صفات ثبوتى خداست قهر ممدوح و همان نورانيت كامل و محيط و مشرف بر همه چيز است، قهر الهى به معناى احاطه نورى است كه همه اشيا را در بر مى‏گيرد، يعنى خدا محيط بر جميع اشياست.

همه اشيا تحت نورانيت و عظمت او قرار دارند، ظهور اين نور براى همگان در دنيا ضعيف است امّا در قيامت روشن مى‏شود. از آنجايى كه خليفه بايد متّصف به صفات مستخلف عنه باشد، انسان سالك الى اللّه‏ در سير و سلوك و در تعالى و ارتقاى وجودى، عظمت الهى را مسألت مى‏كند تا آيينه و مظهر عظمت خداى متعال بشود، و در عين حال عالى‏ترين مرتبه عظمت را خواستار است. آنگاه در اوج مقام توحيدى متنبّه مى‏گردد كه تمام مراتب عظمت بزرگ است. و سرانجام براى استجابت دعا به تمام مراتب عظمت الهى متوسل مى‏ شود.

*حجت الاسلام و المسلمین سید علی طباطبایی

افق حوزه